CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 3

Hits: 1011

Nguyễn Khắc Kham

… Faʻaauau mo le vaega 2:

II. Saina faʻaoga faʻaaogaina i le tuʻufaʻatasia mo sui mo O le tele o mea

    Soʻo se taimi e tasi ai se amio Saina e le mafai ona fai ma sui a Chaʻao Numera I lana faitauga Sino-Vietnamese poʻo le tutusa o leo o lana faitauga Sino-Vietnamese, e lua tagata Saina na faʻaaogaina, o le tasi e taua, o le isi e fai ma leo.

   O le filifiliga o le amio Saina ia faʻaoga e pei o phonetic sa faʻavae i luga o le sefululima tulafono tuʻuina atu i luga e Ho Ngiai Cn e uiga i leo tutusa. Ae o le faʻailoga, sa masani ona faʻaalia e se tagata Saina pe o se tagata Saina.

Ex .: + Nôm amio 𠀧 (ba, tolu) e faia i le leo (faitau ba) ma le uiga taua e tolu.
+ Nôm amio 𢬣 (Tay, lima) e faia i le taua Lima (lima) ma le fonofonika ioe (faitau manuia). 
+ Nôm amio (moni, selau) e faia i le taua (selau) ma le fonofonika (faitau ou te). 
+ Nôm amio 𪡔 (ra, o atu i fafo) e faia i le leo Sini (faitau la) ma le taua (o atu i fafo).

     O nei faʻataʻitaʻiga e faʻaalia ai o le taua e leai se tulaga mautu. I le mataupu faʻavae, e tuʻu i le itu tauagavale. O le mea lena na i luga o le faʻataʻitaʻiga lona lua i luga. Ae peitai, mo mafuaʻaga esthetics, le taua mafai suia lona tulaga.

    O lea e tuu i le itu taumatau i le faʻataʻitaʻiga muamua, i luga i le lona tolu ma le pito i lalo i le lona fa. I le vaega mulimuli lenei, e tutusa mo taimi tutusa, e mafai foi ona tuu i le itu taumatau e pei ona taua. I le tulaga o loʻo faʻavaeina e se tasi o le 214 faʻasalalau o le Lauga Saina, o lona tulaga e tutusa pei ona masani ai i se faʻasiliina i le amio Saina faʻaalia.

Ex .: + Nôm amio o le mea (e tautala) i fea o loʻo i le itu tauagavale.
+ Nôm amio 𩾷 qutuai (oreva, oreva) i fea o i le itu taumatau. 
+ Nôm amio 𥵛 nong (mafolafola, lapoa ato winowing) i fea o lo i le pito i luga. 
+ Nôm uiga Faʻaoga (entrails, fatu) i fea O se fatuua i lalo.21

    Tulaga ese, i ni nai Chaʻao Numera faia ai e lua Saina mataitusi faʻaaogaina tuʻufaʻatasia, o latou uma vaega e lua e ono faʻaalia ai le uiga. Ona ia i matou le mama Chaʻao Numera. Ua faapena ona suia tulaga o tagata Vietnamese giδi or trδi (lagi, le lagi) o loo faatusa i le Chaʻao Numera 𡗶, ia lava tuʻufaʻatasiga o le lua tagata Saina mataʻitusi Aso ma Luga. E i ai foʻi seisi muai iloga i le faaleoina.22

    se O le tele o mea mafai foi ona aofia ai se auga mai Chaʻao Vine pe faʻaSaina le amio ma se Sino-Vietnamese faitauga ma se faʻamatalaga faʻailoilo mai Chaʻao Numera. Ua faapena ona suia tulaga o tagata Vietnamese lδi (upu, tautala, faʻamatalaga) o loo faatusa i Numera Ua iloa foi e le faigata faʻafanua lea e aofia ai le Saina faʻatupu faʻaaogaina o taua ma o Chaʻao Numera (giδi or trδi) faʻaaoga e pei o le fononi.23

    Faatasi ai ma nei nai tuusaunoaga, Chaʻao Numera o lenei ituaiga lona lua e faia i faʻailoga ma faʻamalosi leo, o loʻo avea uma faʻasolosolo mai tusitusiga Saina.24 Peitaʻi o nisi tusitusiga i Chaʻao Numera aemaise i latou o Katoliko misionare ma i latou na faʻatupuina e tagata kopi kopi faʻaalia se naunautaiga e taofi na o le leo tautalaga e ala i le taofia o le taua.

    O se faʻataʻitaʻiga lea na taʻua e le Ho Ngiai Cn.

   O le fuaitau: Oe xưse na (O loo i ai muamua ma taimi nei) sa fai ma sui i Numera 𣎏 固 初 尼 e Katoliko misionare e pei ona taua i lalo: a o le a mafai ona faʻasalalauina masani i Numera e pei ona taʻua i lalo: Maua: ae faimai foi Ho Ngiai Cn pe pei ona taua i lalo: 固 有 汖 哰 fai mai Prof. Nguyen Quang XNii ma Polofesa. Silasila le Au Faʻaola25.

    O lenei faafaigofieina o Chaʻao Numera e mafai ona masani faʻamatalaina i le manaʻoga mo le kopi o Numera anotusi e sefe ai le taimi. Ae faimai foi D''o Quseoe, le tutusa faaosofia ono ono i lalo o nisi faʻapitoa Vietnamese faapuupuina o ituaiga Saina igoa o faʻaaogaina mo faʻailoga i Chaʻao Numera.

Ex .: + Vietnamese morpheme Lam (e fai) o loo faatusa i Numera by , faʻapuʻupuʻu foliga o uiga Saina aua
+ Tulafono o Vietnam i ai (avea) ua fai ma sui i totonu Numera by Luo, faʻapuʻupuʻu foliga o uiga Saina .26

    Faaopopo atu ile ituaiga pito i luga o Chaʻao Numera, o lena Chaʻao Numera faaliliuina e se tasi uiga Saina ma o lena Chaʻao Numera faʻapipiʻiina e se tuʻufaʻatasiga o ni tagata Saina, se taʻua faʻapitoa e tatau ona faia o mea nei Chaʻao Numera Ua iloa foi (khTikia-kha, [o leo] e maʻimau ma mataga) ma Ua iloa foi (khnh-meatuaing, e le mautonu; e savali lemu pei o se tagata taua, ofuina luga o ea).27 nei Chaʻao Numera e uiga ese na maua e Prof. Nguyen Quang XNii ma Polofesa. Silasila le Au Faʻaola i se solo i Chaʻao Numera by Faʻasolosolo tau, o se fatusolo sikola i lalo o le Emperor TSamoa ÐLc. E tusa ai ma tusitala o TSamoa-Ðiel Chaʻao Numera (Lomifefiloi o Chaʻao leai), e lua Chaʻao Numera tetee i soo se auiliiliga e faatatau i la latou fausaga. I le tagata lava ia, tatou te mafaufau pe na faia e le Vietnamese i luga o le faavae o le lava mataupu faavae o fausaga e pei o nei ona po nei a le au Saina ping ping or laulau tenisi ia pe ua na o se faʻamasinoga faʻamoemoe.28

… Faaauau i le vaega 4…

VAAI ATILI:
CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 2.
CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 1.
CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 4.

FAAMATALAGA
21  Dương Quảng Hàm, op. taʻua, itulau 279-279b. - 三 根 谷 徹, 安南 語 [Tiếng O Se Igoa], Maua Oe 卷 卷Ua iloa foi, 1955. Maua:, E iʻu foi [Na usuina e Từ chữ Hán chuyển chữ Latina], Ua iloa foi, 7 Nu 70, 1968, itu.15, 16, 25. 
22  Dương Quảng Hàm, itulau 103. Nguyễn Ðình Hoà, op. sii mai, itulau 272. 
23  O le mea na te faʻaaogaina taua. itulau 103. Mineya Toru, ops. taua. 
24  Fai mai Prof. Hoàng Xuân Han, Chữ nôm na faavae i luga o le fononi faiga. I se taimi mulimuli ane, na avea faʻataʻitaʻiga e ala i le tuʻufaʻatasia faʻatasi vaega e lua: o se leo ma faʻaigoa, ae aʻo leʻi oʻo i le tulaga mulimuli, na faʻaaogaina ni nai faʻailoga tulaga ese lava, faʻaopopo i le fonetika, faʻaalia ai o le amio a Saina sa faʻaaogaina o leo e ese i lona uiga mai le Vietnamese morpheme e avea ma sui e ia i nôm. 
    O se vaega lea mai lana suʻesuʻega i galuega a Girolamo Maiorica e uiga i le mataupu:Les Vietnamiens on cherché à améliorer le système en membezakan la deuxième catégorie de caractères de la première catégorie par lʻaccolement aux caractères "phonétiques" dʻun signe speculier aua le toe lagona le fiafia i luga o mystérieux. O loʻo iai pea le fesoʻotaʻiga i luga o le initaneti, e le gata i lea, e tele ina e mafai ona e iloa se mea, o se mea e taua, e ala ai ona taua. Voici quelques faʻataʻitaʻiga cette méthode. Le tupe e maua tatou 𠄼 en Vietnamien, mot provant du caractère Chinois qui se prononce Nan en Chinois gaioiga. Les Vietnamiens faʻaaoga tatau tuʻu le faʻamasinoga tatou. Po o le mea o loo i ai, e pei ona taʻua tatou tusa o le au deux: cinq et année. Les Vietnamiens on trancrit ce son par le même auala e faʻaaoga ai Chinois Sud, parfois en lui accolant un signe faʻapitoa. Silasila i mea mama faʻamau. Liligi le faʻafaigaluegaina ala tuʻulafoaʻiga ma le faʻaogaina, souveni ilous adjoignent au caractère précédent, soit le caractère Chinois qui veut dire cinq sasaa le sens cinq, faʻaalia le leaga, sili ona leaga année sasaa le sens année. ” E uiga i le faʻailoga uiga ese luga, Prof. Hoàng Xuân Han ua faaopopo i lalo vaefaamatalaga “Jʻai décelé sept de ces signes, dont deux semblent se retrouver dans les caractère de Si-Hia totogi qui وجودait mo au Nord-ouest de la Chine de l'époque des Tʻang ias-qu'à la fin des pese, ce qui me faitioga, ata o nofoaga e totogi limitrophes de la Chine du temps des Tʻang pourraient avoir une origine commune dʻordre pulefa". 
    Hoàng Xuân Han, “Giroloam Maiorica, o soʻo se mea e faʻatatau i le Vietnamese conservées i le Tusiothèque Nationale de Paris”. Archivum Historicum Societatis Iesu Extractum e vol. XXII, 1953. Institutum Talafaasolopito SI Roma, Borgo Santo Spirito, 5 itulau 206. 
25  Lau Afioga, op. sii mai itulau 166. Nguyễn Quang Xỹ, Vũ Văn Kính, op. taʻua, pp. 165, 508, 859. 
26  Fai mai Prof. Kono Rokuro, le Vietnamese faapuupuuina foliga tutusa foliga faapuupuuina o le uiga mo le Korea upu aua {ha "e fai”} I le faʻaleolaina tagata tho i Korea Anamua. O le amio chữ Nôm, na ia faʻaopopo, o se faʻapuʻupuʻu foliga o le amio na faʻaaogaina mo le upu {i ai "pe 'a”}. Lenei foi faʻamanatu mai ai le tutusa le faapuupuuga i le gagana Korea tho (). Kono Rokuro, op. sii mai itulau 101. Vaai foi Mineya Toru, Annango, itulau 860. 
27  Nguyễn Quang Xỹ, Văn Kính, op. taua, Lời Nói Sua (Upu tomua) itulau viii. 
28  Kanagae Nobumitsu, Maua:: Maua: - Zhonguo yu cidian [Lau Fetu Trung Quốc], Maua:Maua: [1972], pp.612.

FAAMATALAGA:
** O le ulutala o vaega, tusitusiga tetele ma foliga foliga sepia na faʻatulagaina e Ban Tu Thu - nai lo o lediavietnamoc.com.
'Punavai: Inisitituti o Sino-Nom suʻesuʻega.

BAN TU THURU
03 / 2020

(Asiasi taimi 3,251, 1 asiasiga i aso nei)