TECHNIKA O TAGATA ANNAMES - Vaega 4: Le mafai ona faʻaaloalo i le uluaʻi tusitusiga

Hits: 517

Polofesa Lagolago, Doctor of History NGUYEN MANH HUNG
Nick igoa: se solofanua ato i le iunivesite
Igoa Pen: āviʻiviʻi

4.1 Faʻatomuaga muamua

4.1.1 Ftamaʻitaʻi e faʻaaloalo i le uluaʻi tusitusiga

     a. I luga o itulau muamua e fesootaʻi ma le amataga o lenei galuega, matou te feutagaʻi ma nofoaga eseese ma peresona na mafai ona faʻafeiloaʻi ma faʻalauiloaina le faʻamaumauga o loʻo taua i luga i le tele o auala eseese. I le aotelega, e mafai ona tatou aoteleina faapenei:

     Masalo o Pierre Huard o le tagata muamua ma le uluai tagata na tuuina mai faamatalaga uma i le soifuaga ma galuega a le tusitala i le Bulletin de l'École Française d'Extrême-Orient (Bulletin of the Far East Eastern School) e pei ona tatou iloa (1). Mulimuli ane, ina ua latou galulue faatasi ma Maurice Durand e tusi le tusi ua agavaa "Malamalama i Vietnam" (2) Na taʻua e Pierre Huard i lana tusi lomiga le galuega a Henri Oger e taua: "Folasaga Muamua i le Suesueina o le Tomai o Tagata Annamese" (3).

_______
(1) Pierre Huard - Le paionia i tekonolosi vietnamese. T.LWII BEFEO 1970, itulau 215-217.

(2) Pierre Huard ma Maurice Durand - Malamalamaaga o Vietnam - École Française dʻExtrême-Orient, Hanoi, 1954.

 (3) Henri Oger - Faʻatomuaga Lautele i le Suesueina o le Metotia a tagata Annamese; tusitusiga i luga o le olaga olaga, o faatufugaga ma alamanuia o tagata o Annam, Paris, Geuthner, 1908

     Peitaʻi, e leʻi faʻaaogaina e P.Huard ata a H.Oger e faʻamatala ai lana ata galuega (ua matou taʻua manino lenei mataupu i le mataupu muamua).

     b. Pe a faʻatusatusa ia ata tusi na faʻasalalau mai i faʻamatalaga i le uluaʻi tusitusiga, e mafai ona tatou vaʻaia o le amataga o faʻamatalaga na natia le gagana, e manatu le tele o tagata suʻesuʻe e pei o le mea moni “Faatulagaga lona lua” o ata taʻitasi. Ae le i suʻesuʻeina lenei "Ata lona lua" seʻi o tatou vaʻai atu i auala na faʻalauiloa mai ai lenei galuega i aso ua tuanaʻi.

     1. O loʻo i ai ata tusi, o se tasi o vaega o le ata na faʻaumatia, e pei o le mataupu o le tusitusi ua faʻatagaina "Faatau manu" (fig. 95) faʻaalia i le Maota Faʻale-aganuʻu i Bourges (Paris) mai le aso 10 o Iuni, 78 e oo i le aso 5 o Iulai, 1978, o le a tatou vaaia ai o le uluaʻi tagata na te uuina le paolo o se pafalo (tagai i le ata 132), lea e tatau ona taua.

Fig.95: TAGATA TAGATA (ina ua mavae Phạm Ngọc Tuấn, faaaliga i Paris, 1978)

     O le Encyclopedic Knowledge that is in the Institute for the Compilation of the Encyclopedic Dictionary, pe a faailoa atu "le ofu faʻapitoa " ua vavae ese le solofanua laupapa (fig. 96). E ui lava o le uluaʻi tusiga e leai se faʻamatalaga i le Saina ma le Saina na faʻaliliuina Vietnamese, na tusia e H.Oger i le gagana Farani: "O le faatagata o le solofanua laupapa ua tosoina i se vaalele a le atamai" (sau. 97).

Ata.96: A faasauniga OFU (o le solofanua laupapa ua leai)

Fig.97: TULAFONOINA O SE NOFOAGA I TOTONU I SE FOLAFOLAGA TAULAGA

     2. O loʻo i ai foʻi ata tusi e faʻasolosolo ai le ata, nai lo le vavaeeseina, ua faʻatasi ma le isi ata e pei o le mataupu o le tasi o loʻo faʻamatalaina le "fitafita o yore"(fig. 98) saunia e Nguyễn Thụ e faʻamatala ai le galuega ua faʻaulutalaina Vietnamese Popular Poems ma Pese - o le maota o tu ma aga a le atunuʻu (tusi 4, i le va o itulau 346 ma 347)

Fig.98: O SE TUSI O LE MEA (saunia e Nguyễn Two)

     O uluai ata tusi o loʻo faʻaalia "o le harquebusier "(sau. 99) ma "o se fitafita"(fig. 100).

Fig.99: HARQUEBUSIER(tusia e se tagata tomai faapitoa)

Fig.100: O SE TAGATA(tusia e se tagata tomai faapitoa)

     E tusa ai ma tulafono a le militeli i lalo o le pulega a le Nguyen, na vaevaeina fitafita i ni vaega se lua: "lE le gata i lea"(leoleo leoleo) ma "Lính vệ"(leoleo). O leoleo leoleo na filifilia mai Nghệ An i Bình Thuận ma sa tu i Huế. I le taimi o le feitagaʻi i le va o Farani ma i matou, na auina atu ai e le faamasinoga Huế i leoleo i Matu 8000, ma tuu i lalo o le pule a le Kinh Lược (ofisa maualuga e vaavaaia pacification).

     Ae o leoleo o le tulafono, na tofia i latou i le itu i Matu ma o latou o loʻo vaavaaia ia itumalo o loʻo puipuia i le itu i matu. I lalo ifo o le vaeluaga o le kesi, na suia ai leoleo leoleo i le "o le mea na"(militiaman i lalo o le tulafono a Farani e ofuina se lanu moana lanu moana), ma o se vaega itiiti lava o totoe na tuuina i lalo o le pule a kovana o le itumalo.

     3. O nisi oi latou e leʻi paʻu pe vavae ese, ae ua i ai foliga e suia. I luga o le "monochord "(i le va o itulau 128 ma le 129), o loʻo faʻaalia i le ata tusi "Se konaseti" (sau. 101) saunia e Nguyễn Thụ, o le manoa na tuʻuina i lalo ao i ai i le uluaʻi ata, o le tusiata na toso eseina (tagaʻi i le fig. 156).

Ata.101: SE TUSI (o se faletusi masani, saunia e Nguyễn Nwo)

     O mata matala i maketi sa faʻaaogaina e fai ai le monochord e maua ai a latou ola. E masani lava o se ituaiga o meafaifaaili a le Vietnamese e naʻo le tasi le manoa, ma o le mafuaʻaga lea ua taʻua ai le monochord. E masani lava ona taaalo solo le solosolo, aua e matua faigata le faʻafefiloi ma isi ituaiga mea faifaaili e pei o le "Đàn cò" (lua paina violini e pei o se pusa leo e pei o se paipa), po o "Đàn lem" (umi le lima taʻalo i le fa poʻo le lima manoa). I luga o le ata tusi, matou te gauai vave atu i se manoa, saʻo saʻo i le pito i luga o le leve, lea e ese mai le monochord o loʻo matou vaʻaia i le asō. O loʻo i ai se fuaiupu mai se pese-pese e faitauina: (i le avea ai ma se teine, e le tatau ona faʻalogo le tasi i le sekone ) ona o le monochord ua manatu o se mea taufaaleaga musika, aemaise lava pe a taina i se po filemu.

     Seʻio tatou tilotilo i le uluaʻi ata tusi o loʻo tauaveina ai le faʻamatalaga a H.Oger: "O le tauaso o loʻo taina musika" (fig. 102). O le Encyclopedic Knowledge e taua lea: "Se konaseti".

Ata.102: O SE VAEGA O MUSICIAN FAAPITOA (kopi muamua)

     4. Ae, o loʻo i ai foi ata tusi e le o tutusa ai le ata o le tusiata o Nguyễn ae na ia aumaia foi isi fuainumera e pei o le tagata e agavaa:

 "Faʻailogaina o se faʻamatalaga pepa" ma le tasi e faʻamatalaina e pei "Taʻalo laumei-pawisi" (sau. 103).

Fig.103: FIAFIAINA O SE PAPER KITE MA LE FAIGALUEINA O TALAFAGA FAATINO (saunia e Nguyễn Nuwa)

     Pe a faʻatusatusa i le uluaʻi tusi, o le a tatou iloa ai o le numera o se taifau na tosina atu i luga o le ata o Nguyễn Two. O le uluaʻi tusiga e faʻailogaina le 4 Saina na tusia ai tagata Vietnamese: "Đánh cờ chân chó" (Taʻalo dog chew)fig. 104).

Fig.104: FAʻAMATALAINA O LE FAʻAALIGA O TAMAITI

     O le isi tusiga muamua o loo i ai le ulutala: "O se tagata vaʻai"(fig. 105) faʻatasi ai ma faʻamatalaga nei i le gagana Saina:

"E pei o le matagi fou a le itu i Saute e masani ona agi i aso vevela vevela, e masani ona faʻaaogaina e tamaiti le mea taalo lenei, e taʻua o se tagata vaʻai ma faʻatali mo le matagi e lele ai".

Ata 105: O SE TOAD-KITE (ma se tusi i Saina: E pei o le matagi fou a le itu i Saute e masani ona vevela i le vevela o aso vevela, e masani ona faʻaaogaina e tamaiti le mea taalo lenei, e taua o le toad-see, ma faʻatali mo le matagi e lele)

4.1.2 Eo taʻitaʻesega e faʻasesēina ai le uiga

O le auala ua taua i luga o le faʻaaogaina o le galuega na taʻitaʻia ai mea sese e faʻasese ai le uiga moni e pei ona taua i lalo:

     a. O le tele lava o le tatau ona gauai atu i ai, o le ata lea na vavae ese ai e le tusiata o Nguyễn Tuwa nisi o auiliiliga ma toe faaigoa e tusa ai ma lona manatu. Na ia faaigoaina "Tagata faatau oloa" ma, o loʻo faʻaalia i totonu (i le va o itulau 80 ma le 81), tatou te maua ai se manatu o le vaaiga o "Se maketi i lona tapunia" na faia e le au faipisinisi i lena vaitaimi (?) (fig. 106).  Ae, o le mea moni o le ulutala uluaʻi tusi o le "Fiafia e saili se galuega" (fig. 107). Masalo ua faia lenei mea sese ona o mea leaga o loʻo taofiofi nei tagata e pei lava le "puaa fagota puaa" ua tatou vaaia i totonu Fig.41.

Ata.106: FUA SALAMO (saunia e Nguyễn Two)

Fig.107: TULAFONO TALI MO SE IOE (Tusia e se tagata tomai faapitoa)

     b. E tutusa foi, o le Encyclopedic Knowledge sa taua se ata tusi: "Suʻega-masini" (fig. 120), ao faʻamatalaina le uluaʻi tusi:

     "Teuteu o se parasol". O le isi tusiga e faaigoaina e le Encyclopedic Knowledge as "O le ofutele o Rickshawman", ao le uluaʻi tusiga o loʻo faʻamatalaina ma le 5 Saina na faʻaliliuina tagata Vietnamese o loʻo faitauina: "Rickshawman suia lona ofuvae" (fig. 177). O loʻo i ai foi se isi ata tusi lea e mafai ona malilie i le taimi lava lea ma le faʻailogaina oe na agavaa e avea ma: "O le malosi o le alii talavou" (fig. 128). Ae, e leʻi mafaufau le tusiata i luga o le uluaʻi tusiga na ia tusia ai ni saina se tolu a Saina na tusia i le gagana Vietnamese: "O le tagata o agai mai i fafo ma lona peleue", aʻo Oger na faʻamatalaina i le gagana Farani: "Auala faigaluega a le tagata faigaluega".  Atonu matou te taʻua se isi numera poʻo ni mataupu faʻapena ...

(Asiasi taimi 3,264, 1 asiasiga i aso nei)