GAGANA VIETNAMESE mo tagata Vietnamese ma tagata mai fafo - Faʻatomuaga - Vaega 1

Hits: 2236

faʻatomuaga

     le Vietnamese gagana o le gagana fesoʻotaʻi a tagata Vietnamese ma le tina-gagana of Tagata Viet (faʻaigoaina foi o Kinh, o le tasi o ituaiga ituaiga tagata i Vietnam). O le faʻatulagaina o se gagana masani faʻaaogaina e le atoa tagata o se galuega faigata ona o le eseʻesega o gagana ma logona. Vietnamese e faʻavae i luga o ni pese malie ma faʻamamaina leo. Faʻamaonia e i ai le sao taua ile faʻatinoina ile fesoasoani e vaʻaia ma iloa le uiga ole 'upu. E i ai foi fuainumera tele i le Vietnamese gagana, i totonu o le sili ona taʻatele ma fiafia i ai o le Southern. Lenei leo e foliga mai e ese foliga mai o le faʻatulafonoina o se tasi e pei ona faʻatatauina le faʻatonuga i luga o le leo autu le amanaia o le tulaga faʻaalia masani tusa lava ma le kalama. O le Vietnamese o se gagana monosyllabic ma articated leo tasi ma se uiga faʻapitoa. E le gata i lea, e ofoina atu e le mafaitaulia paga o faʻafetaui upu, o loʻo aofia ai le 2, 3 pe faʻapea foi mo ni leo se tasi. 

    le Vietnamese gagana ua fausia ma atiae mo le tele o seneturi o nei. O pepa aloaia o feoaʻiga tuai na faʻaogaina Saina ae le i fanau mai Nom [Numera] (Faʻataʻitaʻiga tusitusi) gagana i le 14th seneturi na faʻaoga i le tautala ma le tusitusi, aemaise i le tusia o tusitusiga. I le 17 senituri, Vietnamese pe faʻaalia foi le gagana a le atunuʻu. O lona tupuʻaga e fesoʻotaʻi vavalalata i Potukale, Sipaniolo, Italia ma Farani faʻasalalauga na galulue i le atunuʻu i Saute Sasaʻe Asia. 

Han Nom tusitusiga - Holylandvietnamstudies.com
Tusitusiga Han Nom (Puna: Aoao Forum)

   O i latou na faʻatupuina se tala tusitusia fou o le uiga e faʻaalia ai le Vietnamese gagana. O le sili ona matauina saofaga i le fausia ma suesueina Vietnamese i lena taimi o se Farani vicar igoa Alesana de Rhode1 ma lona lolomiga o se tasi o muamua Vietnamese faʻataʻitaʻiga ma le kalama taua o le Vietnamese – Potukale-Latina Kamupani. Muamua, Vietnamese na faʻaaogaina na o le faamoemoe lava o faʻasalalauga ae na vave faalauiloa aloaia i le taimi na faʻauia ai e tagata Farani la latou pulega faʻakolone. I nisi tulaga, Vietnamese na muamua le meafaigaluega mo le puleaina o tagata nofoia, ae ona, faafetai i lona faigofie, Vietnamese na avea ma lauiloa. E le gata i lea, o lona faigofie-e-taʻutaʻuga faʻasologa mataitusi ma tuʻufaʻatasiga na mafai ai ona manumalo i soʻo se faitioga.2, 3

    Vietnamese (tiếng Việt, pe itiiti masani Viia ngữ) o le le atunuu ma gagana aloaia o Vietnam. O le gagana tina a 86% o le faitau aofai o Vietnam, ma tusa o le tolu miliona Vietnamese i fafo. O loʻo tautalagia foi o se gagana lona lua e le tele o ituaiga o Vietnam. O se vaega o le Aiga gagana Austroasiatic4, mai lea sa i ai le tele o failauga i se taua tele (tele taimi faʻatele nai lo isi gagana Austroasiatic faʻaputuputu). Tele o Faʻatau upu a Vietnam sa nono mai le faaSaina, ma na muamua tusia le faʻaaogaina o le faiga Saina tusitusi, pe a na i se fesuiaʻiga faʻatonuga ma na tuʻuina atu le faʻaleoga tautala. I le avea ai o se oloa faʻavae o Falani pulega, o le gagana faʻaalia nisi aafiaga mai Farani, ma le Vietnamese tusitusi tusi (E leai) i le faʻaogaina i aso nei o se fetuunaiga faʻaaliga o le Latin alphabet, faʻatasi ai ma ni diacritics mo leo ma ni mataʻitusi.

    e pei o le gagana a le atunuʻu o le vaega toatele o ituaiga, Vietnamese o loo tautala uma Vietnamese e Vietnamese tagata, e faapea foi i ituaiga tagata. E tautala ai foʻi i atunuʻu i fafo o Vietnam, aemaise le Iunaite Setete, lea e sili atu i le tasi miliona ona failauga ma o lona fitu lea o gagana e sili ona tautala ai (e 3 i Texas, 4 i Arkansas ma Louisiana, ma lona 5 i Kalefonia). I Ausetalia, o le lona ono lea o gagana sili ona tautalagia.

    E tusa ai ma le Ethnologue, Vietnamese o loʻo tautalagia foʻi e le toʻatele o tagata i Kemupotia, Kanata, Saina, Côte dʻIvoire, Czech Republic, Finelani, Farani, Siamani, Laos, Martinique, Netherlands, New Caledonia, Nouei, Filipaina, le Russian Federation, Senegal, Taiwan, Thailand, United Kingdom, ma Vanuatu.

    "I le taimi muamua, talu ai o Vietnamese ua i ai leo ma fefaʻasoaʻi se laupepa tele ma Chinese, sa faʻapipiʻiina i Sino-Tibetan”. Mulimuli ane, na maua o le tone o Vietnamese foliga mai talu ai nei (André-Georges Haudricourt-1954)5 ma le faʻaoga Saina-faʻaoga upu o loʻo nono foi mai Han Chinese i le taimi o latou fetufaʻaiga talaʻaga (1992); o nei itu e lua e leai se faiā i le faʻapogai o Vietnamese. Vietnamese na faʻavasegaina lea i le Kam-Tai subfamily o Faʻaulu faʻatasi ma Zhuang (aofia ai Nùng ma Tày i North Vietnam) ma faʻa Thai, ina ua tuʻuʻesea le faʻaaliga mai luga o le Saina. E ui o lea, le Daic vaega na nono mai foi mai Zhuang I le umi tausaga o le avea ma tuaoi (André-Georges Haudricourt), e le o ni vaega muamua o Vietnamese. Mulimuli ane, Vietnamese na faʻavasegaina i le Ausetalia gagana gagana4, o le Moni-Khmer aiga laiti, Viet-Moung paranesi (1992) ina ua maeʻa nisi suʻesuʻega na faia. Kinh o le pito sili lea ona toatele o tagata i Vietnam. E tusa ai ma le suʻesuʻega a le Iunivesite o Fudan i le 2006, e ana ia Moni-Khmer faʻaleaganuʻu, ae leai se upu mulimuli mo lona faʻapogai.

    Henri Maspero6 tausia le Gagana Vietnamese of Thai-Amataga, ma le Tama Faʻaaloalo Suvignet saili i le Initia-Malay vaega. AG Haudricourt5 ua teena le manatu o le Maspero6 ma faʻaiʻu mai e faʻatulaga lelei le faʻaoga Vietnamese i le aiga Austroasiatic. E leai se tasi o nei manatu faʻamatala manino le amataga o le Vietnamese gagana. E tasi le mea, ui i lea, e tumau lona mautinoa: Vietnamese e le o se gagana mama. E foliga mai o se faʻaopopoga o le tele o gagana, anamua ma aso nei, fetaiai i le atoa tala faasolopito ina ua maeʻa fesoʻotaʻiga i le va o tagata mai fafo ma tagata o Vietnam.

   A o tautala i le Vietnamese tagata mo le afe tausaga, tusia Vietnamese e leʻi avea ma gagana aloaia a Vietnam seia oo i le 20 seneturi. Mo le tele o lona talaʻaga, o le sosaiete ua lauiloa nei o Vietnam faʻaaogaina tusia tusitusi Saina. I le 13 senituri, e ui i lea, na faia e le atunuʻu O le tele o mea, se faiga tusitusia faʻaaogaina o tagata Saina ma faʻaoga elemene ina ia sili atu ona fetaui lelei ma leo e fesoʻotaʻi ma le gagana Vietnamese. O le tele o mea na faamaonia e sili mamao atu nai lo tusitusiga Saina tulaga masani na faʻaaogaina tele i le 17th ma 18th seneturi mo solo ma tusitusiga. O le tele o mea na faʻaaogaina mo le pulega faʻamoemoe i le vaitaimi puʻupuʻu I ma Malo Tây Sơn7. I le taimi o Falani pulega faakolone, Farani na sili atu Saina i le pulega. Seʻi oʻo i le tutoʻatasi mai Farani, sa faʻaoga aloaia ai le Vietnamese. O le gagana o aʻoaʻoga i aʻoga ma iunivesete ma o le gagana mo pisinisi aloaia.

     Pei o le tele o isi Asia, ona o le vavalalata sootaga ma Saina mo le fia afe o tausaga, o le tele o Vietnamese faʻamatalaga e fesoʻotaʻi ma le saienisi ma faʻapolokiki e maua mai i Saina. Le 60% o le texical oloa maua aʻa Saina, e le aofia ai faʻanatura upu nonogatupe mai Saina, e ui o le tele o upu tuʻufaʻatasi e aofia ai tagata moni Upu Vietnamese tuʻu faʻatasi ma nogatupe a Saina. Tasi e masani lava ona mafai faʻailoga i le va o se tagata faʻaoga Vietnamese upu ma le Saina nono pe a mafai ona toe faaluaina pe o lona uiga e le suia pe a suia le leo. O le faʻaiuga o Farani galuega, talu mai le taimi na faʻaaoga e Vietnamese le tele o upu nono mai le French gagana, mo se faʻataʻitaʻiga i luga o le va (mai Farani kofe). Lenei aso, tele upu fou ua faʻaopopo i le gagana lexicon ona o le mamafa sisiva aganuu aʻafiaga; nei e masani ona nono mai le Igilisi, mo se faʻataʻitaʻiga TV (e ui lava e masani ona vaʻai i se faiga tusitusia e tivi). O isi taimi o nei nonogatupe o kalaka moni faaliliuina i Vietnamese (mo se faʻataʻitaʻiga, e faʻaaogaina le polokalame i le phần mềm, o lona uiga moni o le "vaega vaivai").8

… Faaauau i le vaega 2…

VAAI ATILI:
GAGANA VIETNAMESE mo Vietnamese ma Tagata mai fafo - Vietnamese Alfabet - Fuaiupu 2
GAGANA VIETNAMESE mo Vietnamese ma Tagata mai Fafo - Vietnamese Consonants - Vaega 3
GAGANA VIETNAMESE mo Vietnamese ma tagata mai fafo - Vietnamese tone - Vaega 4
GAGANA VIETNAMESE mo Vietnamese ma Tagata mai Fafo - Vietnamese Consonants - Vaega 5

FAAMATALAGA:
1 Alexandre de Rhodes, SJ [15 Mati 1591 i Avignon, Setete o Pope (nei i Farani) - 5 Novema 1660 i Isfahan, Peresia] o se misionare Jesuit Avignonese ma lexicographer o le na iai se aʻafiaga tumau i le faʻakerisiano i Vietnam. Na ia tusia le Dictionaryarium Annamiticum Lusitanum ma Latinum, o le uluaʻi gagana Vietnamese-Potukale-Latina lomifefiloi muamua, faʻasalalau i Roma, i le 1651.
2  Punavai: Lac Viet Computing Corporation.
3  Punavai: IRD New Tech.
4 O le gagana Austroasiatic, e taʻua foi o Mon – Khmer, o se aiga tele gagana a le Sautesasae Asia, e salalau solo foi i itu uma o Initia, Bangladesh, Nepal, ma Saute o Saina. E tusa ma le 117 miliona failauga o gagana Austroasiatic. O nei gagana, naʻo Vietnamese, Khmer ma Mon ua leva ona faʻamaumau lona tala faʻasolopito ma naʻo Vietnamese ma Khmer o loʻo i ai le tulaga aloaia e pei o ona po nei gagana a le atunuʻu (i Vietnam ma Kemupotia, faʻatulagaina).
André-Georges Haudricourt (Ianuari 17, 1911 i Pale - Aukuso 20, 1996 i Pale) o se Falani botanist, anthropologist ma le gagana.
Henri Paul Gaston Maspero (15 Tesema 1883 i Pale - 17 Mati 1945 i le fale taofia o Buchenwald, Weimar Nazi Siamani) o se Farani sinologist ma polofesa na fesoasoani i le tele o mataupu e faʻatatau i Sasaʻe Asia. Maspero e sili ona lauiloa mo ana paionia aʻoaʻoga o le Daoism. Na faafalepuipuiina o ia e le au Nasi i le taimi o le Taua Lona II a le Lalolagi ma maliu ai i le nofoaga o faasalaga i Buchenwald.
O le igoa Tây Sơn (Ausiva Talavou 家 西山) o loʻo faʻaaogaina i talaʻaga Vietnamese i auala eseese e faʻatatau ai le vaitaimi o fouvalega a tagata faitoʻatasi ma pulega faʻamasino na faʻatulagaina i le va o le iʻuga o le aiga tupu o Lê i le 1770 ma le amataga o le aiga tupu a Nguyễn i le 1802. Le igoa o taʻitaʻi o le au fouvale. itumalo o le fale, Tây Sơn, na sau e faatatau i taʻitaʻi latou lava (le au uso Tây Sơn: ie, Nguyễn Nhạc, Huệ, ma le Lữ), lo latou fouvalega (le Tây Sơn Faʻataʻitaʻiga) poo a latou tulafono (le [Nguyễn] Tây Sơn faigamalo).
8  Punavai: Le Wikipedia Encyclopedia.
Image Faʻauluuluga ata - Puna:  vi.wikipedia.org 
◊ Faʻasino igoa, mataʻitusi tetele, faʻamaufaʻailoga i puipui ma ata sepia na faʻatulagaina e Ban Tu Thu - nai lodiavietnamhoc.com

BAN TU THU
02 / 2020

(Asiasi taimi 9,323, 1 asiasiga i aso nei)