Le VAN LANG Malo (2879 TLM - 258 TLM, 2621 tausaga)

Hits: 1137

P. HUARD1 & M. TAIMI2

        Oaapa atu Phong Châu, le toalimagafulu atalii o Âu Cơ3 filifilia lo latou uso matua tupu o le Hùng Gafa.

        Tpulou na muamua tupu Hùng o ai na pule Vă Lang, le malo muamua o Vietnam. O le Vă Lang, ma ona tuaoi le talafeagai na faʻalauteleina mai Viatename i le Vaitafe lanumoana4, e le iloa e anamua O laufanua o Saina. Ona o lea, HENRI MASPERO5 ua fuafuaina o le Vă Lang of vietnamese tusitalafaʻasolopito, ua na o le malo tuai o Ioe-lagi (D Lang), o loʻo tu i le itu i Saute o Vaituloto i Tong-Tʻing o le igoa sa leaga le faitau i ai ma toe talia sese e Tang Tusitalafaʻasolopito tusitala o e na faasalalauina atu la latou, sese i a latou vietnamese uo. O le mea moni, o le amio Ye (Dạ) ono mafai ona toe kopi sese Wen (Văn) ma o le mafuaʻaga lena na ala ai ona i ai se le mautonu i le va Ye-Lang ma Wen-Lang. Sa i ai, e ala i le taui, a Vă Lang tu i le itu i Saute, i luga o le septentrional vaega o nei-aso Vietnamese Tutotonu; pe o le mea ea lena Văn-Lang lea na fenumiai tusitala ma le Ioe-lagi ma manatu o nei malo e lua arc tasi tutusa.

      VUa leai, muamua malo vietnamese, tatau ona nofoia se teritori sili atu tapunia nai lo lena o le Xích Oloa. O le lisi o itumalo e masani ona tuʻuina mai e talaʻaga eseʻese ma tala faʻasolopito e le aofia ai ni teritori e faʻatatau i ai Vaituloto i Tong-Tʻing6. O le sefululua itumalo e le alu i tala atu Kouang-si ma Kouang-tong i Matu.

     The Vă Lang sa fai si leva ona ola. Na ou faʻasalalau i le va Hùng Tupu mai le taimi lauiloa i le 257 TLM, aso o lona faʻaopoopoga e O Se Vaaiga7, o se perenise o Pa-Chou (Ba Thục).

      To ia faʻamatalaga e mafai ona tatou faʻaputuputuina Vă Lang faʻapolokiki faʻalapotopotoga ma le soifuaga lautele olaga na aumaia mai Tusitusiga Saina, le muamua i le 4th seneturi o lo tatou vaitaimi, ma mai Tusitusiga Vietnamese sili atu talu ai nei (14th seneturi) ae faʻamatalaina mai anamua mea moni ma talitonuga.

       To ia le faʻalavelaveina i le tusiaina o se laulau o le olaga o lenei malo o loʻo nofo i le faigata e faʻaleleia le vaitaimi, poʻo le vaega foʻi o seneturi e mafai ona faʻamaonia ai. O le Hùng gafa masalo na tupu i le toeititi tasi le afe tausaga, pe a fai tatou te talia le averesi o le limasefulu tausaga mo nofotupu taʻitasi; ae o le aotelega manatu i Ola o Văn Lang o loʻo iai i totonu o nai tusitusiga salalau solo ma nisi numera o talatuʻu na amataina ai se suʻesuʻega taua e HENRY MASPERO. I le 18 Hùng tupu faitauga e tu ma aga, tatou maua toalaiti onomastical ma faasologa taimi saʻo.

      Ao le lautele tableau o le a aofia ai auala, mafuaʻaga, mo se faʻataʻitaʻiga, i le tausaga 1000 BC, poʻo le 300 TLM. E le gata i lea, o le tele naua o na uiga atonu o le epochs mulimuli mai ia Văn Lang malo ma atonu na suia i ai e tusitala vietnamese o le 14th ma 15th seneturi.

      The Văn-Lang malo, afai e talitonu se tasi i tusitusiga, o se feudal setete, faʻatulagaina maualuga ae faʻavae. Sa tuu i lalo o le aulorily a Hung (lototoa) pe (Lạc) tupu o ia na filifilia muamua mo lona lototele ma lona toa. Muamua lava Hng tupu nofotupu i Phong Châu8, o se nofoaga o loʻo i ai i aso nei Bạch Hạc. O ia o le ulumatua tama a Lạ Long Long Qun, o le tuaa o le Selau Yue (Việt) ie nei-aso Vietnamese, o ia foi na puipuia ituaiga o muamua vietnamese gafa. Le muamua Hng tupu vaevaeina le Vă Lang teritori i itumalo talitonuina i ona uso atonu o le Lạc Marquis (Lạc Hầu poʻo ni aliʻi lautele).

       To itumalo faʻapito latou vaevaeina i faʻataʻatiaga na tuʻuina atu i uso o le tupu poʻo tagata i le aiga tupu (Lạc Tướng Poʻo taʻitaʻi 'au). O teritori na nofoia e ia Lords na valaauina Lạc Điền.

       Public galuega pei o le tupu, marquis, taʻitaʻi lautele (poʻo aliʻi) foliga mai na tupuaga mai. Tama tama a le tupu sa i ai le igoa o Quan-Lang ma fafine na valaʻauina Má Nàng or Mỵ Leai9. Ua faʻatusatusa e tagata lena faʻapolokiki i le feudal system o loʻo iai pea i le taimi nei i lime i itumalo o ogatotonu ma maualuluga itulagi o North Vietnam, faʻapitoa, ma le Susu10 o loʻo iai pea le faʻasologa o tofi o tupuʻaga, tuʻufaʻatasia i latou lava e fusi o le faʻamaoni ma le pule silisili ese. O tagata o Vă Lang na oʻo i se tikeri o le malo. Mauaina o metotia a latou Xích Oloa tuaa, na latou faaleleia i latou ma na faia foi fou. O i latou o ni faifaʻatoʻaga na latou faʻaaogaina le afi e faʻamama ai fanua, ma naifi e sua. Ona latou o mai ai lea e faataitai le tataina ma le susunuina o laumei; na latou lūlū ma selesele araisa pipisi ma lē faʻaseʻe (Vaʻai i le tala faʻasolopito a Bánh Chưng). O latou, muamua na vela a latou araisa i paipa ofe, ona omai lea e faʻaaoga ipu omea ma apamemea. Na latou iloa le apamemea. Sa avea foi i latou ma faifaiva ma tautai. Na latou faʻapipiʻiina ma vali luga oo latou tino ata o tarako (kolokotaila poʻo le alligators), gata ma isi meaola o le sami e faamautinoa ia latou lava o se togafiti faataulaitu puipuia mai na manu na latou fefefe i osofaiga. Faatasi ai ma le tutusa sini, sa latou tosoina luga o a latou vaa ma vaʻa tele ulu ma mata o aquatic monster. O latou ofu na faia muamua i fugalaʻau. Na latou lalaga foʻi fala. O latou fale na fausia maualuga i luga o peʻa e aloese ai mai osofaʻiga uma a manufeʻai. Na latou fananau, e tusa ma le mautinoa Tusitusiga Saina, lauulu uumi i le chignon lagolagoina e se pulou. E tusa ai ma nisi o talatuu vietnamese na latou maua, i se isi itu, o lauulu pupuu ina ia "faafaigofie la latou savaliga i vao vao“. Na latou faʻaaogaina areca-nati ma betel. O le faʻapouliuligia o nifo e leʻo faʻamatalaina manino mai i le tala o le betel ma le areca-nul laau poʻo le tala o le Cao (cau) aiga, ae tele vietnamese sikola na toe oʻo i tua i lena taimi anamua. Masalo oi latou o tagata tapuaʻi totino ma faʻataʻitaʻi tagata soifua na oʻo i le 10th seneturi o lo tatou vaitaimi, ma o ia faiga semanu e taofi e le Tupu Đinh Tiên Hoàng11. O faʻaipoipoga faʻatasi ma i latou e foliga mai sa saoloto lava ma sa faʻatinoina i vaitau faʻaleleia. O le betel ma le areca-nati na avea ma sao taua i le faʻauo. Faʻatasiga faʻaipoipoga aofia ai le taulaga ma le taumafataga aʻo leʻi maeʻa.

       If tasi talitonu i tala vietnamese talatuu, i le taimi o le nofoaiga a Hùng tupu ma atonu e oʻo atu i le iʻuga o latou aiga tupuʻaga, o sootaga le tuʻu sa faʻavaeina ma Occident pe sili atu ona faigofie i le Sami i Saute. le Tala o le Vai Meleni e pei e molimau le taunuu mai i totonu Viatename o tagata mai fafo o se eseʻese ituaiga e ono aumai ni fatu, ma atonu o lenei i le sami (3rd seneturi BC.?).

FUAFUAGA :
1: PIERRE HUARD (16 Oketopa 1901, Bosnia - 28 Aperila 1983) o se Fomaʻi fomaʻi (fomai tipitipi ma anatomist), fai talafaasolopito o vailaʻau ma anthropologist, umi i le tulaga i Indochina, dean o le tele o mafaufau o vailaʻau (Hanoi, Pale), rector o le Iunivesite Félix Houphouët-Boigny, o se paionia i le talaʻaga o vailaʻau. (Vaʻai uma auiliiligaP. HUARD)

2: MAURICE DURAND o se Farani-Vietnamese faʻamatala gagana na fanau i Hanoi. (Vaʻai uma auiliiligaM. TAIMI)

3: ÂU CƠ (嫗 姬) sa, e tusa ai ma le fatufatuga talafatu o le Vietnamese tagata, o se faʻataulaitu o le faʻavavau o le mauga na faʻaipoipo Lạ Long Long Qun ("Dragon le Aliʻi o Lac"), Ma fanaua se ato fuamoa na fofoa ai le selau tamaiti lauiloa faʻatasi Aufaʻi Viiga, tuaa i le Vietnamese tagata. (Vaʻai uma auiliiligaÂU CƠ)

4Vaitafe lanumoana: auala Vaitafe o Yangtze, o nisi taimi e taʻua o le Blue River i faʻamatalaga tuai mai Peretania O le yangtze or Yangzi (le gagana Peretania: / ˈJæŋtsi / poʻo / ˈjɑːŋtsi /) o le vaitafe sili ona umi (6,300 kilomita # 3,900 mi) i totonu Asia, o le lona tolu-sili ona umi i le lalolagi ma sili ona umi i le lalolagi e tafe atoa i totonu o le tasi atunuʻu. E oso a Mauga o Jari i le Tanggula Mauga (Plateau Tibet) ma tafe 6,300 km (3,900 mi) i le itu i sasaʻe o le sami i Saina o Saina. O le lona ono-tele vaitafe e ala i le lafoa voluma i le lalolagi.

5: HENRI PAUL GASTON MASPERO (15/12/1883, Paris - 17/3/1945, Buchenwald nofoaga faʻatosina nofoaga, Nazi Siamani) o se Farani sinologist ma polofesa na fesoasoani i le tele o mataupu e faatatau i Asia i Sasaʻe. (Vaʻai uma auiliiliga: HENRI PAUL GASTON MASPERO) (Vaʻai uma faʻamatalaga: HENRI MASPERO)

6Vaituloto i Tong-Tʻing or Dongting Lake (Saina: 洞 庭 湖) o se vaituloto papaʻu i le matusasaʻe Hunan Itumalo, Saina. 

7: O LE DƯƠNG VƯƠNG o le tupu ma na o le pau le pule o le malo o Âu Lạc, o le anamua tulaga onamua setete i le Delta Vaitafe Mumu. A o le taitai o le Ituaiga o ituaiga, na ia faiaʻina le mulimuli Hng tupu o le setete o Văn Lang ma tuʻufaʻatasia ona tagata - taʻua o le Lauiloa Việt - ma ona tagata le Lau Afioga. Na sola se Dương Vương ma pule i lona ola ina ua maeʻa le taua ma Nanyue malosiaga i le 179 TLM (Vaʻai uma auiliiliga: O SE DƯƠNG VƯƠNG)

8:   Phong Châu (峯 州, Bạch Hạc Itumalo, Việt Trì, Phú Thọ Itumalo i aso nei) o le laumua o Văn Lang (nei o Viet Nam) mo le tele o vaega o le Hồng Bàng vaitaimi,1 mai le Tupu Lona Tolu i le Tupu Lona Valu Valu of Hùng tupu.

9Mỵ Leai (Saina: 媚 娘 poʻo le 媚 嬝) o se ulutala faʻaaoga i le taimi o le Hong Bang vaitaimi e faasino i le afafine o le Hung tupu. (Vaʻai uma auiliiliga: MỴ NƯƠNG)

10: O le Susu (Vietnamese: Người Mường) poʻo le Mwai o se ituaiga o tagatanuu e masani i matu o Vietnam. le Muong o le lona tolu sili ona tele o le atunuu vaega o 53 toaitiiti vaega, ma le faitau aofai o tagata faitau aofaʻi o 1.45 miliona (e tusa i le tusigaigoa a le 2019). Le Muong tagata nofoia le vaega maugā o matu o Vietnam, faʻalauteleina i Hòa Bình Itumalo ma itumalo maugā o Thanh Hóa Itumalo. Latou e vavalalata vavalalata ma le ituaiga Vietnamese (Kinh). (Vaʻai uma auiliiliga: MƯỜNG)

11: ĐINH BỘ LĨNH (924–979) (r. 968–979), faaigoa muamua Hoinh Hoàn (丁 桓) 1), o le muamua Emperor Vietnamese mulimuli i le faʻasaʻolotoina o le atunuʻu mai le tulafono a le Saina Saute Han Dynasty, faʻapea foi ma le faʻavaeina le puʻupuʻu Astyinh faigamalo ma se tagata taua i le faʻavaeina o Vietnamese tutoʻatasi ma le tutu faʻaupufai i le seneturi lona 10. (Vaʻai uma auiliiliga:  INH TIÊN HOÀNG)

FAAMATALAGA :
'Punavai:  Connaissance i Vietnam - P. HUARD. Hanoi, 1954.
'Ata:  wikipedia.com
Ulutala ulutala, upusii, mataʻitusi tetele, toa, tusitusi faʻamaufaʻalia, ata sepia ata na setiina e Ban Tu Thư - nai lodiavietnamhoc.com

BAN TU THURU
6 / 2021

(Asiasi taimi 2,372, 1 asiasiga i aso nei)