CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 2

Hits: 495

Nguyễn Khắc-Kham*

… Faʻaauau mo le vaega 1:

O le fausaga o Nôm script **

    O le mamao e mafai ona faʻamasinoina mai i nei aʻoaʻoga-fasi tusitusiga a Vietnamese i Chaʻao Numera, e le o le manava ma le le tusa lea faʻamatalaga e pei ona taua e nisi o ana faitioga. O le mea moni, sa faʻatautaia e ni tulafono maʻoti ma faʻatonutonu.

    I le matou suesuega muamua i Nonogatupe mai fafo ile Vietnamese ua matou avatu i ai ni faʻataʻitaʻiga o ona mataʻupu autu. O le a tatou faaaogaina lea avanoa e faamatala atoa ai lona tulaga i mea tatou te mafaia.

   E pei ona matauina lelei e Prof. Rokuro Kono, le Vietnamese Chaʻao Numera faaalia ai le maoaʻe tutusa i le Iapani Kana ma le Iapani Kokuji 國 字. O ni isi o faʻataʻitaʻiga na aumaia e ia. I le kojiki 古 事 記, faitauga faʻailoilo ma faʻailoga a le au Saina ia ua faʻaaogaina foi i O le tele o mea o loʻo faigaluega uma i lona aufaʻatasia Oleai Yasumaro. O loʻo faʻaogaina le faʻaogaina i igoa talafeagai 須 佐 a o / susa / o, mo / suga / o. O lenei faiga e faʻaaoga faʻaoga i le pese lauiloa e amata i le “Yakumo tatu…” O le leo tautalaga e le o se faʻatonuga sili seʻi vagana ni igoa ma pese talafeagai. E oʻo i igoa talafeagai e le masani ai ona faʻaaogaina le metotia faʻaleo Maua Oe 命 命 (hayasusanowo) o loo faatusa i le semantic auala vagana 須 賀 / susa /, e taatele foi i ituaiga faʻataʻitaʻiga 須 賀 宮 pei o i (Asinaduti) 足 名 椎 (Inada-leai MiyanusiEse mai isi faʻataʻitaʻiga ua taʻua i luga, e. Rokuro Kono taʻua foi ia tulaga lea {ata, vave {maliega, Taimi {TOKi, ao {kumo, Pese {uta, Atua {kami, tulaga tasi {kuby. le hui-i tagata fou faʻafouina e maua uma i Iapani ma Vietnam, eg,  giδi e faia e ala i le faʻamauina o le amio ma. Le uiga fatufatu i Iapani, le soona taua Kokuji (Atunuu uiga) faʻapea (sasaki), (tauia), (Mori) ma isi… o atinaʻe ia a le hui-i uiga i le auala tutusa e pei o Nôm uiga, giii.

    E ui lava i nei mea uma foliga tutusa, i le manatu ai i le eseʻesega i le va o Iapani ma Vietnamese gagana e uiga i la latou faiga fonotetele ma le talaʻaga tuaʻaga o le Saina tusitusiga aafiaga, le fausaga o Chaʻao Numera faʻasaoina ai lona uiga 'eseʻese o faʻapitoa, e pei ona faʻaalia manino mai i lea taimi e ona faʻavae tuʻuga eseese.

   Saina igoa na nono mai e O le tele o mea e fai ma sui o se morphene i le gagana Vietnamese e mafai ona faʻaogaina faʻatasi pe i le tuʻufaʻatasia.

I. O se tasi Saina uiga e faʻaaogaina e fai ma sui

1) A Morepone Vietnamese Saina faʻa Samoa, lea e i ai tonu le Sino-Vietnamese faitauga ma le uiga o le fesoʻotaʻi Saina faʻatino.
Ex .: + Saina uiga đFuu (ulu), ova (gaoi, tunic).

2) A Ua suia le tulafono a Vietnamese o le Saina amataga lea na faʻasaoina ai le uiga o le tutusa Saina faʻatino ae o lona faitauga Vietnamese e ese ese ese mai le Sino-Vietnamese faitauga o le tutusa Saina uiga.

Ex .: + Saina uiga tulafono, Sino-Vietnamese faitauga: páp o loo faaaogaina e fai ma sui o le Vietnamese morpheme Phép (tulafono, tulafono). 
+ Saina uiga fuʻa, Faitauga Sino-Vietnamese o le o loo faaaogaina e fai ma sui o le Vietnamese morpheme cδ (fuʻa).
+ Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: kiTikiau o loo faaaogaina e fai ma sui o le Vietnamese morpheme cFuu (ala laupapa).

3) A Morepone Vietnamese masalo o le faʻaSaina o lona uiga, o lona uiga e tutusa ma le Saina e faʻatatau i ai ae o lona faitauga faʻatusatusa i le Sino-Vietnamese faitauga o le faʻaSaina uiga na fesuiaʻi malosi.

Esoto.  + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: quyen o loo faaaogaina e fai ma sui o le Vietnamese morpheme cuVAEGAn (e taʻavale). 
+ Saina uiga Tusi, Faitauga Sino-Vietnamese bsen, bon o loo faaaogaina e fai ma sui o le Vietnamese morpheme vVAEGAn (tupe faavae, tupe).

4) A Ua suia le tulafono a Vietnamese uiga tutusa ma le Saina faʻauigaina ae o lana faitauga e matua ese lava mai le Sino-Vietnamese faitauga o le.

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: doech, O loo faaaogaina e fai ma sui o le Vietnamese morpheme vic (galuega, galuega, galuega).

5) A Ua suia le tulafono a Vietnamese o lona faitauga e tutusa tutusa ma foliga tutusa ma le Sino-Vietnamese faitauga o le tagata Saina tutusa ae o lona uiga e matua ese lava.

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: fa (lance, taoE faʻaoga e fai ma sui o le Vietnamese morpheme fa (e ui i). 
+ Saina uiga leai, Sino-Vietnamese faitauga: mot (me seiloa i lalo o vai, ia gotoE faʻaoga e fai ma sui o le Vietnamese morpheme mot (tasi).

    I nei faʻataʻitaʻiga e lua, o le faitauga Sino-Vietnamese o tagata Saina e tutusa lelei ma le faitauga o le Vietnamese morpheme faʻaalia.

Ex .: + Saina uiga , Faitauga Sino-Vietnamese EKALESIA (mumu, vermilionO lona faʻaaogaina e fai ma sui o le Vietnamese morpheme filifili (e tuuina atu). 
+ Saina uiga , Faitauga Sino-Vietnamese ky or cơ (leaga, faamama) faaaoga e fai ma sui Vietnamese morpheme ia (luga o le, o).

    I faʻataʻitaʻiga mulimuli e lua, o le faitauga Sino-Vietnamese o le faʻa Saina e tai tutusa lava ma le faitauga o le Vietnamese morpheme o loʻo fai ma sui.

   O Chaʻao Numera pei ona aofia ai i le vaega lona lua, tolu, fa ma le lima i luga e D''o Quseng Haa17 na iloiloina e Ho Ngiai Cn18 auai i le vasega tutusa a Chaʻao Numera fai ma sui Saina o lana faitau Sino-Vietnamese ofoina leo tutusa ma a latou faitauga Vietnamese.

   E i ai, tusa ai ma le mea mulimuli, nisi o tulaga o nei leo e tutusa:

1) Foliga tutusa i le va o le Sino-Vietnamese faitauga o se tagata Saina ma le faitauina o se tasi pe tele Vietnamese morpheme vagana mo le muamua consonant.

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: bsen sui phsen in Numera.

2) Foliga tutusa na ona avea e pei o le faʻasologa mulimuli pe naʻo le vaueli poʻo le faʻasologa o vaueli i luma o le igoa mulimuli.

Ex .: + Saina uiga Samoa, e mafai ona faitauina hop, htuaip, hip or hop.

3) O nisi taimi, o le Sino-Vietnamese faitauga o le faʻaSaina uiga faʻaaogaina e fai ma sui o le Vietnamese morpheme ese mai mai le mulimuli e le gata i le muamua consonant ma le faaiu mulimuli.

Ex .: + Saina uiga , Saina-Vietnamese: chLc mafai foi ona fai ma sui, i Numera, chc or giTatac.

4) Foliga tutusa manatu e pei o lea e ui i le eseese o leo.

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietimi fa'asusu ua faaaogaina foi e fai ma sui, i Numera, ngTatam, ngfaʻaauaum or ngsem.

    Ia malamalama i lugā ma isi faʻataʻitaʻiga tutusa o O le tele o mea, e tatau ona tatou iloa poʻo a mea muamua, o ni vokeli poʻo ni faʻasologa o feteʻenaʻi, o ni faʻatonuga mulimuli i le upu Sino-Vietnamese e faʻatusa i le Saina ma le faʻailoga Vietnamese e faʻatusa i totonu. Numera sa masani ona mafaufau e fesuiaʻi.

A) Faʻamatalaga muamua na manatu e fesuiaʻi ma sui i Nôm

a) Uluai faʻaaliga b-, ph-, v-

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: bVAEGAc lea e faʻaalia i totonu Numera ia Vietnamese faʻataʻitaʻiga bVAEGAc ma lesi mafai foi ona sui vVAEGAc
+ Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: e leʻi mauaina mafai foi ona sui i totonu Numera Faia, bMaua or van.

b) Uluai faʻaaliga c-, k-, gh-, qu-

    Uiga muamua c-, k-, gh-, qu- sa masani ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga ma le, Faitauga Sino-Vietnamese csep mafai foi ona fai ma sui, i Numera, cTatap, gsep or koep
+ Saina uiga kulupu, Sino-Vietnamese faitauga: quFunE ono avea foi ma sui tauagavale i Nôm.

c) Uluai faʻaaliga d-, t-, v-

    Uiga muamua d-, t-, v- sa masani ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga Feusuaiga, Sino-Vietnamese faitauga: tính or samoan mafai foi ona sui oti in Numera
+ Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: đình mafai foi ona fai ma sui, i Numera, o le aso or .ành.

d) Uluai faʻaaliga ch-, gi- ma le faʻatele ona fai tr-, x-

  Uiga muamua ch-, gi- ma le faʻatele ona fai tr-, x- sa masani ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: mataupu mafai foi ona fai ma sui, i Numera, Chup, fesoasoani, xúp, or xọp.

u) Uluai faʻaaliga l-, r-, tr-

    Uiga muamua l-, r-, tr- sa masani ona fesuiaʻi.

Esoto. + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: luset mafai foi ona fai ma sui, i Numera, liat, luot, lotoa, riat or ave.

B) O silapila ua manatu i ai e mafai ona fesuiaʻi mo sui i totonu O le tele o mea

a) ác, ắc, ấc, ức, ước

    ác, ắc, ấc, ức, ước masani ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga matu, Sino-Vietnamese faitauga: e tusa mafai foi ona fai ma sui, i Numera, e tusa, bực or e tusa.

b) ach, ếch, Iếc, ích

   ach, ếch, Iếc, ích masani ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: doech mafai foi ona sui vic in Numera
+ Saina uiga lanu mumu, Sino-Vietnamese faitauga: xch, mafai foi ona fai ma sui, i Numera, xếch or xệch.

c) ai, ay, ây, oai, oay, ua, oi, ôi, ơi, uôi, ươi, ui, ưi, e, ê, i, ia ma o nisi taimi ưa

   ai, ay, ây, oai, oay, ua, oi, ôi, ơi, uôi, ươi, ui, ưi, e, ê, i, ia ma o nisi taimi ưa e mafai ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga Lagolago, Sino-Vietnamese faitauga: chi mafai foi ona sui chia in Numera;
+ Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: e b mafai foi ona fai ma sui, i Numera, bTikia or vLa.

d) i, oe, o e, e, o e, o e, om, o e, oe, um, um, ươm

   i, oe, o e, e, o e, o e, om, o e, oe, um, um, ươm masani ona fesuiaʻi. 

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: đaʻa mafai foi ona fai ma sui, i Numera, aʻu, đ O le mea or đơm.

e) an, a

    an, a masani ona fesuiaʻi. 

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: faʻapea na faaaogaina foi e fai ma sui Laʻu in Numera.19

f) ăng, âng, ung, ưng, ương

    ăng, âng, ung, ưng, ương masani ona fesuiaʻi. 

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: Faamalu na faaaogaina foi e fai ma sui, i Numera, ootia or chLng.

g) o luga, lou, ung ma o nisi taimi .ng

    o luga, o, ng ma o nisi taimi o ưng e mafai ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga mo, Sino-Vietnamese faitauga: dung na faaaogaina foi e fai ma sui, i Numera, o le ata, otaota.

h) anh, ênh, inh, ieng, ang, ưng

    anh, ênh, inh, ieng, ang, ưng masani ona fesuiaʻi. 

Ex .: + Saina uiga Faʻaauau, Sino-Vietnamese faitauga: agasala or sanh na faaaogaina foi e fai ma sui siusiu in Numera.

i) ao, au, âu, o, ô, ơ, u, ư, ưa, ưu

    ao, au, âu, o, ô, ơ, u, ư, ưa, ưu masani ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: Lao na faaaogaina foi e hsiai-shéng e fai ma sui Lao, Lau, trao or moni.

j) ap, ăp, âp, ep, êp, iêp, ip, op, ôp, ơp, luga, ưp, ươp

    ap, ăp, âp, ep, êp, iêp, ip, op, ôp, ơp, luga, ưp, ươp na mafai ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga ma le, Sino-Vietnamese faitauga: csep na faaaogaina foi e fai ma sui, i Numera, gsep, gTatap or koep.

k) i, ăt, ât, uất, ot, ôt, ơt, ut, ưt, ươt, uôt, ia

    i, ăt, ât, uất, ot, ôt, ơt, ut, ưt, ươt, uôt, ia na mafai ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: ât na faaaogaina foi e fai ma sui Numera, t, toe or it.

l) et

    et na mafai ona fesuiaʻi.

Ex .: + Saina uiga , Sino-Vietnamese faitauga: hiet na faaaogaina foi e fai ma sui Numera het or ioe.

NB: Mai i luga faʻataʻitaʻiga, tatou vaʻaia ai le tele Chaʻao Numera na faia e ala i le suia e le gata muai konesane, ae o le mulimuli upu ma isi taimi e oʻo i leo.

Ex .: +  ma le mafai ona faitau csep, gsep, koep or faʻapea; mafai ona faitau fa'asusu, ngm or gfaʻaauaum.

… Faaauau i le vaega 3…

VAAI ATILI:
CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 3.
CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 1.

FAAMATALAGA:
15 Nguyễn Khắc-Kham, “O leneiNonogatupe mai fafo ile Vietnamese", Eria ma Aganuu Suesuega, leai 19, Tokyo University of Foreign Studies, 1969 pp. 142-175.
16  Kono Rokuro, “O tusitusiga Saina ma lona faatosinaga i Tusitusiga a le tuaoi o nuu ma e faasino faapitoa ia Korea ma Iapani", Faʻamanatuga o le Vaega Suesuega a le Toyo Bunko (O le Oriental Library) Leai 27. The Toyo Bunko, Tokyo, 1969. pp. 117-123., Maua: [Aua neʻi faaleaogaina oe], 國 法法 辭典, 學學 博士 湯 氵 尺 幸 吉 郎 監 介 參, 寺 瀨 光 男 編, 東京 堂 出版, itulau 66. 
17  O laʻu pese, “Le fiafia Le Aufaʻatasi Atinaʻi taua faʻamanatu mea uma”, Bulletin de lʻInstruction Publique de lʻIndochine No 7, Mars 1942. NB Faatasi ai ma faʻataʻitaʻiga o lenei vaega lona fa o chữ nôm, Dương Quảng Hàm na siiina mai foi le ata, Sino-Vietnamese faitauga: voe (manogi, tofoE faʻaaogaina e faʻamatalaina ai le solo faʻa Vietnamese mi. Peitai, e manatu lea tusitala, e ono mafai na faitau le amio Saina mi e le Vietnamese i le amataga o le Saina Tʻang faigamalo i le faafoliga o le Saina faitauga. ((cf. H. Maspero, “Quelques mots Annamites dʻorigine Chinoise" BEFEO, no 3, 1916, itu. 35-39). E tusa la atonu o le a chaʻao Numera o lona aso na muamua atu i le valu senituri. 
18 RP Hồ Ngọc Oa, Vain o se igoa, Littérature Annamite, Imprimerie de la Société des Missions Etrangères, Hong Kong, 1933. i. 162-166. 
19  O lenei faʻataʻitaʻiga na tuʻuina mai e o lenei tusitala nai lo lea, tusa ai Lau Afioga, Sa faaaogaina e fai ma sui i lena taimi lailoa, o le mea or lailoa.

BAN TU THURU
03 / 2020

FAAMATALAGA:
** O le ulutala o vaega, tusitusiga tetele ma foliga foliga sepia na faʻatulagaina e Ban Tu Thu - nai lodiavietnamhoc.com
'Punavai: Inisitituti o Sino-Nom suʻesuʻega.

(Asiasi taimi 2,425, 1 asiasiga i aso nei)