CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 4

Hits: 523

Nguyễn Khắc Kham

… Faʻaauau mo le vaega 3:

Le talaʻaga o le gagana Vietnamese i Nôm^**

    I se isi itu, mai i le iʻuga o le sefulutolu senituri i le ogatotonu o le luasefulu senituri, na tele sona sao i le faʻaaliga ma le faʻalauiloaina o tusitusiga Vietnamese.

    O le tala faʻasolopito o tusitusiga Vietnamese i nôm lea na aofia ai le toeitiiti fitu seneturi e mafai ona vaevaeina i isi taimi autu:

1) Le TrFuoHo vaitaimi (le sefulu ma le tolu ma le sefulu ma le fa seneturi). 
2) Le Lau Afiogatuaic vaitaimi (le sefululima ma le sefuluono seneturi). 
3) Le Aveesea lưng pe o Matu-Saute tauiviga vaitaimi (le sefulu ma le sefulu ma le valu o seneturi). 
4) Le Nguyen vaitaimi (sefuluiva seneturi ma le muamua afa o le luasefulu seneturi).

1) Le Trần-Hồ vaitaimi

 Ae faimai foi Au-đoeia ae Việtsử toga-giám C''o-muc 欽 定 越 史 通 鑑 綱 目, na faʻaaoga e le tusitala muamua le talimalo i solo Nguyen Thuyên 阮 詮 or Han Thuyên 韓 詮 ma isi na faapea mai na mulimuli i lana faataitaiga. Na faapena Nguyen S CVAEGA 阮 士 固, ma Chu An 朱 安. Le tua ma le Nguyen Thuyên na lipotia mai e tutusa tusitala QuVAEGAiaʻao au leasep 國 語 語 集 (Chu An, tusitala) ma O loʻo i aisep 披 沙 集.

   Ae paga lea, o nei faʻaputuga uma o Numera na leiloa fuaiupu. Ae faimai foi Pepe Huy Bích 裴 輝 璧 (1744-1818), Tolutasi Cóc Ua iloa foi ole Tala ile fuaiupu o o le Faʻalili ma le Toad amata mai foi ile TrFun, peitaʻi o le aso tonu o lenei tala malie i totonu lul-mea mita, e leʻi mamao tele faʻatatauina.³³ I le male, Trinh E auử Ua iloa foipoʻo le isumu amio lelei se solo faʻamatalaga i nôm, o le Tala i fuaiupu o V''o Taueng 王 嬙 傳, ma isi tusitusiga e ono i le noma e fesoʻotaʻi ma o le Tala o le Nguyen Bieu 阮 表 傳 na manatu foi o le aso na amata mai le iʻuga o le TrFun. Peitaʻi, ua tele naua fefinauaiga e uiga i le latou aso moni.³³

    Faatatau tusitusiga i Numera i lalo o le Hseu TrFun ma le Ho  na lipotia mai foi i le 1387 i lalo o le nofoaiga a le Tupu TrFuo le Ðe nghiện 晛, Tama a le Tupu TrFuo Nghệ Tote 陳 藝 宗ua talia Ho Quí Ly 胡 季 釐 lea Le Quí Ly Maua:, o le pelu o loʻo iai le tusi Văn vũ toàn tài quân thần đồng đức Maua: (Uma le sikola ma le fitafita, o le amio lelei tautua tautua i se tupu mama)³⁴, Quí Ly tusia fuaiupu i le gagana gagana e faʻaalia ai ia te ia lona agaga faafetai. Mulimuli ane, i le 1437, avea ma Tupu O le a le au ao o le Le Dynasty manao e faitau faʻataʻitaʻiga o poloaʻiga ma fuaiupu tusia i nôm e Ho Quí Ly, Nguyel Trãi, na lipotia mai ua alualu i luma le faapotopotoina ma le faailoa atu ia te ia le fiasefulu o ia tusitusiga.³⁵

2) Le Lau Afioga vaitaimi

    Tutusa lava Nguyel Trãi na faapea foi na tuua ai nisi tusitusiga i Numera, pei o le Lc trai thi Isep, se fatuʻai faʻamalosi i le gagana faʻapitoa e talanoa i Thoe Lo, teine ​​teine ​​faʻatau moe fala na mulimuli ane avea ma ana palake³⁶ ma aoga faafomai i Numera, Gia huTatao le mea poʻo faʻamatalaga a le aiga. O le mea e taʻua o le faʻaleleia fatuga i Thoe Lo e masalosalo le moni. E tusa Gia huTatao le mea, o lenei solo i 796 laina atonu na fatuina mulimuli ane e se tasi pe tele faʻasolosolo tusitala. Pau le tusitusiga i totonu ole nôm e Nguyel Trãi avanoa i le taimi nei o le Aoina o solo i le National gagana (QuVAEGAi ā te iʻusep ) o le tulaga e fitu o le mataupu Lo le aufaʻisep.

    Afai o le amataga o le Le malo na faailogaina i leai se isi taua Numera tusitusiga tusitusiga nai lo lenei aoina o solo e Nguyel Trãi ma lua Thệ pepelo by Lau Afiogaoi Talu ai nei na aumaia i le malamalama e Hoàng Xuân Han, le nofoaiga a le Tupu Lau Fetu Tôn (1460-1497) molimauina se tulaga ese ai le lauolaola o le gagana Vietnamese i le vernacular.

   tupu Lau Fetu Tôn na talenia ma seasea lava tomai o le fatuina o solo ma sa matua fiafia i ai bellles-lettres, faavae se tusitusiga lio iloa HoI Tao Ðàn faatasi ai ma sui 28 valaau a le Faamasinoga Nhoe thseo le mea lea poʻo le aufaasosoʻo 28 ma faatasi ai ma ia e avea ma Taitaifono, ma sui taitaifono, Thn Nhân Trung ma Ðỗi Nusen. Totonu o lenei HoI Tao Ðàn, o ia ma ana tagata faʻatauva na fesuiaʻi solo i nôm na aoina mulimuli ane e fausia ai le Aoina o Vietnamese solo i lalo o le nofoaiga a Hong ÐLc ie nofoaiga o Lau Fetu Tôn.³⁸

    E le gata i lea Hong ÐLlc quVAEGAi ā te iʻusep, taʻua tatau ona faia i ni tusitusiga i totonu o le noma Hoo Châu quVAEGAiaʻao au leasep, e L''o Nhaʻao Hoc, Kim Lăng Tu by Ðỗi Csen . I le isi senituri, i lalo ole Mtuaic, Gagana Vietnamese i Numera faaalia sili tele orisala i le lauiloa Aoina o solo e Nguyel Bouo ia Lou Malo (1492-1587iloa o Btuaio le mataupusep, Btuaich Vân (White Clouds) o le tusiga igoa o lenei tusisolo. I totonu o nôm tusitusiga i lalo o le Mtuaic, e tatau foi ona tatou taʻua Ðtuaiou Ðoo isi telefoni cseae o le mea, Tam Ngung đoo isi, ma Toemataupu iư Nineva the by Nguyen Han; SL Bắlc quVAEGAiaʻao au leasep, SL trình Khúc, TL thδOu Khúc, Tieoutou đoitulautuaic fua by Hoàng Sĩ Khsei ma, mulimuli ane, Ngư phć nhseAvea ni mea e faiện , by Phùng Khắi Khoan.³⁹

3) Le O le faamafanafana sili

    Ou North South Tauiviga vaitaimi Mai le oti o Lau Fetu Tôn i 1497, ÐtuaiOu Việt pe o Vietnam na alu e faʻalavelave i faʻafitauli lautele ma se tulaga tumau o faʻalavelave faaupufai na mafua ai le faoa faamalosi e MtuaiAvea Otaota (1527). Ina ua mavae aiga puʻupuʻu o le Mtuaic, na tupu le taua i le 1627 i le va Troenh i le itu i Matu ma le Nguyen i le itu i Saute, o loʻo taʻua uma i latou o soo o le Le. Na faʻamaeʻa i le 1672 ma le maliega e faʻaaoga ai le Vaitafe o Linh (Linh giang) e pei o le laina faʻatapulaʻaina i le va o teritori e lua. Ae i le 1775, faaaoga le O le Sơn, fouvale i Saute, Troenh osofai ma ave Phú Xuân, o le laumua o le Nguyen i Saute.

    Peitai, o mea uma e lua Troenh ma le Nguyen na faatoilaloina e le O le Sơn o se tasi o taitai o ia Nguyeo Huệ folafola lava Emperor i le faaiuga o 1787. E ui lava i le talaʻaga manumalo o le Emperor Quang Trung i luga o le Saina i le 1789 ma le tele o ana mea iloga na 'ausia, le O Lau Fetu pulega sa puʻupuʻu puʻupuʻu ma faʻaiʻu i le 1802 taimi Nguyelona uiga folafolaina o ia lava Emperor Gia Long o le Nguyen ina ua uma ona puʻeina Emperor Cseo e. Thoenh o le O Lau Fetu ma ona uso.

    Le agafesootai ma faaupufai tua o lenei umi vaitaimi aofia ai le sefulufitu sefulu ma le sefuluvalu seneturi sa i ai se aafiaga tele i le atinaeina o le Vietnamese tusitusiga i Numera. Ole tele o tusitala ole au fitafita poo taitai ole faamasinoga e tele lava ina aafia ile gaioiga a o latou taimi. Na tusia uma i Saina sikoa. Peitai na latou filifili e tusitusi foi i le tele o avanoa e mafai ai ona latou faʻalautele lautele latou talitonuga faʻapolokiki a tagata lava ia i tua atu o aʻoaʻoga faʻaleaganuʻu ma, i le taimi lava e tasi, ina ia faʻalauteleina lo latou lautele aafiaga i le atunuʻu. E ese mai ia ituaiga Saina na faʻatupeina tusitusiga o le ituaiga ThTatat ngn thi pe pu e fitu o le mita mita, o le Phu poʻo le prosepoetry, le Kinh Tamaititi poʻo ni faʻamatalaga a le gagana Saina Saina, le Vainiai poʻo le faʻasalalauga na faʻaauau pea le alofagia, o tala umi i lcc bát po o le ono valu mita ma i Pese thTatatluLava poo le 7-7-6-8 mita na faʻaalia o latou foliga agaʻi atu i le iʻuga o le sefuluvalu senituri, ma avea ai ma agaga fou fou o tusitala Vietnamese i nôm. Nei o ni galuega e aupito sili ona faʻaalia o tusitusiga Vietnamese nôm i le lua seneturi i le taimi lena North Vietnam, South Vietnam ma lalo o le O Lau Fetu.

1. a) Sei o tatou taʻua, pei o tusitusiga autu i North Vietnam i lalo o le Trịnh: Giai iseoka hLo lou agaga, Faʻaaliga htuaic fua by NguyeLe Lán, Chinh phu fa'asusu faaliliuina i le Numera by O lea lavaoe Ðiem, Ou te aʻoaʻo by Nguyen Gia TuTikiau, Hoa Tiên Truyện by Nguyen Hui TSamoa, TSamoa Tana Manaia pe lua puʻupuʻu o solo e le Nguyeo le noe Ngiai Vinh, le palake a le Alii Troeo ia Doanh, O Le TriTikiaoutou Ðệ Tam Faʻatau Atu hseuco lui oFule tia quVAEGAiaʻao dieo le mea by Tr''o NgiaTrong, a teine ​​teine ​​mamalu i le taimi o le Alii Troeo le C''ng, NgSamoa đTikia Faʻaaliga Tamaitaʻioele o lenei tsep by aliʻi Troeo ia mea, KiTikian Nguyên thi tsep e le Alii Troenh Doanh, T'm thanh tomauauioesep e le Alii Troeia ouʻa40)
2. e) I le tele o tusitusiga iloga i South Vietnam i lalo ole Nguyen, taʻua e tatau ona faia i le Huê tuynh Truyện by tama'āiga Ðán (1699-1753) le valu tama o tupu Hien Tôn Nguyen Phưới Chú, Ngotuai Ua umi c''o isi ma Tư Ogaota faʻatau by Ole Duy TL, Sãi Vai, o se faafoliga tusitusiga e Nguyel Cư Tolu, Pese tinhTatatdtuai Truyện by Nguyel HaʻaoOe Ha.

4) Manatu autu nôm i lalo o le O Lau Fetu

    I le faʻaopopoina o mafuaʻaga e pei ona faʻaalia muamua na mafua ai le tele o atinae Aʻoga tusitusiga i le faaiuga o le sefulu ma le valu seneturi, sei o tatou taʻua foi le uiga ese lea na tausia chaʻao Numera i lalo o le O le Sơn ae maise i lalo o le puʻupuʻu puʻupu a Emperor Quang Trung. O nisi nei o tusitusiga o latou tusitala na lagolagoina pe teteʻe i lenei tulafono: Hoà Nam Khúc by Hoang Quang, Tuo Tâyo fua by Nguyen Hui Lượng, Ai tư van saunia e Princess Ngiai, ava a Nguyeo Huệ, Du o aʻu o Ngâm tsep ma Du Ae o aʻusep by Phan Huy Ích, o ai foi na tuua le a Numera faaliliuga o le Saina na tusia Chinh phu Ngom by ÐseTrFul Côn, Ngôn ➧le o iisep ma Ma le fiafia by Nguyel HaʻaoOe Chounh, Chientuo Tâyo fua ma le faʻamatalaga i le noma Sơ Tuʻufaʻaiga o Trang by Phtuaio le Thái.⁴¹ E ese mai ia mea Numera tusitusiga o le lona sefulufitu ma le sefuluvalu seneturi, tatou te mananao e faia se faamatalaga faapitoa o le Faʻaaliga Namhn, anonymization umi tala faasolopito i le 7-7-6-8 mita lea e tusa ai ma Prof. PhtuaiMa Atoa atonu na fatuina i le va o le 1623 i le 1657⁴² ma le Faʻaaliga Nam Ngaʻao luc, se isi puʻupuʻu e le iloa se tala faasolitulafono atonu na tusia i le va o le 1787 ma le 1800 tusa Nguyen Vain TVAEGA pe i le va o 1682 ma 1709 tusa ma Hoàng Xuân Han.⁴³

    Tusitusiga Vietnamese in Numera lalo o le Nguyễn (1802-1862). O lenei vaitaimi lea na aofia ai le tusa ma le onosefulu tausaga na matua manatu iai o le vaitaimi auro lea o tusitusiga a Vietnam i Numera. O lenei manuia tele o Numera tusitusiga tusitusiga sa le o mea uma ona o le aganuu faiga faavae o Nguyen o ai seʻi vagana ai o Emeperoa Gia Long ma TSamoa ÐLc pe na tusia ni fuaiupu i Numera pei o Alii Troenh pe apoapoai foi ia latou mataupu e tusi ai Numera. Na avea, i se vaega, o se measina mai ma se ituaiga o faʻalauteleina o le tusitusiga tusitusiga i le sefuluvalu senituri. I se isi itu, e faʻatagaina e faʻapea o le au faitau a Numera aemaise ile Numera faamatalaga i fuaiupu na tatau ona sili atu ma tele i luga o le siitaga i Vietnam. I soo se tulaga, o le mea moni o le tele o le tele-sili-matua o tusitusiga nôm tonu le aso mai le Nguyen malo. I le le lava o le avanoa, o le a tatou na o le taʻua o ni nai ulutala tusi ma igoa tusitala e aunoa ma le faafoliga o latou tuuina atu se lisi atoatoa o le tele o tusitusiga i nôm na faia e le sefuluiva seneturi. Muamua lava, o se nofoaga mamalu e ao ona faʻasaʻoina mo le tatou Atunuʻu solo o Kim Vaina KiTikiau a 3254 lcc laina laina solo e le lauiloa tusisolo Nguyen Du (1765-1820), e tele faaliliuga i gagana eseʻese o loʻo avanoa. Sosoʻo mai ma isi tusitusiga e le gata noa ma fuaiupu e pei Xuân H''o latousep e Poetess Ho Xuân H''ng (i le amataga o le seneturi sefuluiva), Nhoe thsetulagaL hieoutou oen a, Phu le o le tiệo le poʻo, SL faafetaiệou te Talofa by Lau Fetalaiga PhLc (1785-1840), Mai mnh moo Ký by Nguyen Hui Ho (1783-1841), Kim Fatuaich Kỳ Duyên by Pepe Iaʻaou Ngha (1807-1872), LuIle Tien, D''o TL Ha Mseu, Ngư TiTikiauvTataIa iloa foi oeset by Nguyen Ðì Enh Chieu (1822-1888) Faafetai i lou tagatae Thsep OiTikiaoutou oeo le mea, Faafetai i lou tagatae Lusen leaʻao O LE FAʻAALIGA ONA TALAe tSamoa hiac Giseoʻu te iloa by TSamoa ÐLc (1829-1883), faaupufai musuia solo i le Totogi Thia Taueng ma Fiafia Troe , Chính Khí Ca by Nguyen vai Giai , ÐtuaiOu Upu QuVAEGAe tusaử dien Ca by Lau Fetu ma PhtuaiAvea Toái , Htuaio e. Thue Ca by Nguyeo Nhượi Thoe (1830-1909), solo ma pese ua faʻaigoaina Hat Noi by Nguyen Công TrL (1778-1858), Faʻasolosolo tau (? -1854) ma Nguyen Quí Tân (1811-1858), eseese o solo e Nguyen Khuyen (1835-1909), TrFuT Te X''ng (1870-1907) ma isi.

    Ma le mea mulimuli, e tatau ona faia se faʻamatalaga faʻapitoa o ia tala e le iloa igoa i leai fuaiupu pei Nhoe đo Mē, TVAEGAo le Trân, Thtuaio Sanh, Naʻao Lau Afioga, Ph''Ng Hoa, Lau Fetalaiga, Ua ta'ua e Hoàng TrLu, Pepe Câu, Fai mai Phan TrFun, Quan o leoe Kina, Hoa FaʻieO lea e te iloa, ma isi… isi Numera tala ma Numera tusitusiga na faaauau pea ona gaosia tele i lalo ole eleele tusa lava pe a uma le 1862 seia oʻo i le fa sefulu ma le ui i le taliaina aloaia o le QuVAEGAi Ngaʻao tusitusiga.⁴⁴ O mea uma lava Numera galuega tusitusi o loʻo taʻua i luga ua maeʻa ona faʻatoʻaga poʻo se vaega na lomia i le faʻatulagaina o tusitusiga. Ae ui i lea, e le o le tulaga o le tele o isi Numera tusitusiga ua teuina i totonu o Vietnamese ma nisi faletusi faletusi.⁴⁵ O loʻo latou faʻatali mo le tusiga i totonu QuVAEGAi Ngaʻao e faia e tagata tomai faʻapitoa. I se isi tulaga, Numera tusitusiga ua uma ona maeʻa ua maeʻa faʻauluina e leʻi saoloto mai i faʻaletonuga sese. I lalo o nei tuutuuga, tusitusi faitioga e taua tele ma o le a mafai ona mafai pe a na o le tuʻufaʻatasia o faʻamatalaga uma maua uma i Numera ma i totonu QuVAEGAi Ngaʻao. E pei ona matauina e D''o Quseng Haa "mafai ai ona faʻatinoina se tala moni o le tusi a Vietnamese pe a na o nei pepa uma i nôm ua deciphered ma transcripted i Quốc Ngữ. "⁴⁶ Ae o mea uma Numera tusitusiga aemaise i latou e manaʻomia le faʻasalalauga i QuVAEGAi Ngaʻao e le faapitoa faʻatapulaʻa i tusitusiga ma e tele mea taua Numera pepa e fesoʻotaʻi ma tala faʻasolopito Vietnamese ma tagata tuʻufaʻatasi o Vietnames. I lona taunuuga, Chaʻao Numera e le gata ina faʻaaogaina e tusitala Vietnamese mo tusitusiga, ae faʻapena foi e isi tagata mo eseese galuega amata mai i le senituri lona sefulu fitu. Mo se faʻataʻitaʻiga o iinei se tusi i Numera lauga i le 1670 i le Alii Nguyen Phưới Trăn e se Iapani e igoa Kadoya Sichirobei e iloa foi i lalo o lana igoa Vietnamese Cha Chna (Tama O Chánh): (:).

    O loʻo sosoʻo i lalo ona faʻailoga i totonu QuVAEGAi Ngaʻao "Mung muôn tuoi. Cómolatou te faʻatau o đTatat Annam Nghe rseo ia lava, mLo lắi. OFuoe Muôn lα thδOu te iloaseo lou alofa (po o aveina) ơl. Mung muôn tuoi”[Igilisi faaliliuga: Ou te moomoo ia te oe sefulu afe tausaga o le olaga. Na ou faalogo o se tasi o oʻu uso talavou [ie Shichirojiro ] o e o loo nofo Annam ua avea ma se tasi o au mataupu. Ou te lagona le fiafia tele mo lea. Ou te fautua atu ia te oe i lou agalelei i lalo o soo se tulaga. Ou te moomoo ia te oe sefulu afe tausaga o le olaga].⁴⁷

    I taimi uma e uiga i le sefulu ma le fitu senituri, sei o tatou taʻua ni tusitusiga eseese i leai mai Italia Katoliko Tama J. Maiorica (1591-1651maua e Prof. Hoàng Xuân Han i le French National Library (Bibliothèque Nationale) i Pale. O ulutala o ia tusitusiga na ia faʻapipiʻiina o ia e faʻapea. 1) Faʻa-le-tauVAEGAiaoOu Kinh. 2) Thiên-Chúa Thánh-giáo Khai-lau. 3) ÐLi Chúa Chi-thu. 4) Truyệo le ÐLi Chúa Chit-thu. 5) Thiên-Chúa Thánh-Mfaʻaauauu. 6) Các Thánh truyện. 7) Vita sanctorum (Leai se ulutala i leai). 8) Thng Thánh I-na-xu. 9) Ng Thánh Phan-chi-cô Xa-vi-ê truyện. 10) Ngám le maualuga le Phui-sinia đeLe o le asey. 11) Nhaʻaoo isiTikiaoe faamalamalamaina trong các le triau. 12) Kinh tusaaʻaoo le Maea Phui agasala.⁴⁸ E pei lava ona vaʻaia, Chaʻao Numera Lenei o lea sa tele ma faʻateleina saofaga i le taimi nei tusitusiga Vietnamese, o le a tumau ai o se mea taua tele o suʻesuʻega e le gata mo tamaiti aʻoga o le Vietnamese tusi talu ai ae o le mo suʻesuʻega i le Vietnamese talafaasolopito ma le aganuu a Vietnamese.

VAAI ATILI:
'  CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 2.
'  CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 1.
'  CHỮ NÔM po o le muamua Vietnamese Tusitusiga ma Ona saofaga ua tuanai i Vietnamese tusitusiga - Vaega 3.

FAAMATALAGA: 
²⁹  Mo nisi auiliiliga e uiga ile fausaga o Chaʻao leaivaai: Maua: 宥 字 喃 之 組織 及其 與 漢字 關 關 涉 (14, 1933. itu. 201-242), Ua iloa foi, Muamua 14 vaitaimi, 1933, tr.201-242 - Maua:: Maua:, Maua: 1949. Ua iloa foi, Muamua12 Ua iloa foi 2 numera, 1935 年 - Maua:: E iʻu foi [Silasila lelei], Maua:, Maua, '', 1949 年. Talofa, Dn Nhập Nghiên Cứu Chữ Nôm (Faiaoga mea mo tamaiti o le Kolisi o Tusi, Iunivesite o Saigon). Tagaʻi foʻi:  Ua iloa foi: Maua:, Maua: (1), Maua: (2), 1973, 12 Maua: (72, 12) (E iʻu foi), (1), (2), 1973, 12 (72, 12) (). 
³⁰  O le tele o lena mea, Le Aufaʻataʻoto ma isi… itu. 283-284a. 
³¹ Edouard Diguet, "De la Langue Annamite Parlée ma Ecrite”, Revue Indochinoise, Aout, 1905, 226-32. 
³²  Talofa, “Ưu-điểm và Khuyết-điểm của Chữ Nôm"(Manatu ma faʻailoga vaivai o Chữ Nôm) Việt Nam Khảo Cổ tập san, Saigon 1960, no 1, itu. 50-64 Maurice Durand, Comptes rendus, BEFEO, tome L, fasc, no 2, 1962, itulau 561. 
³³  Hoàng Xuân Hãn, Nghiêm Toản, | Thi Văn Việt Nam (Từ Tđờn Tnn Cuối đời Mạc), Các lớp Trung Học. Loại Sách Học Sông Nhị, Hà-Nội 1951. i. 19-45. Hoàng Xuân Hãn, “Nguyễn Biểu, montt nghĩa liệt và mấy bài thơ cuối đời Trần”, Khai Trí Tiến Ðức Tập San, 2.3, Hanoi 1941. Lãng-Hồ,“Auiliili Faaipoipoga Truyện Trê Cóc và Truyện Trinh-Thử”, Văn Hóa Nguyệt San, Saigon Tập XII, Quyển 11 (11-1963), itu. 1690-1700. Faʻatatau, "Aotelega, Faʻatonuga mo le faʻaaogaina, Truyện Vương Tường”, Văn Hóa Nguyệt San, Saigon Tập XII, Quyển 12 (12-1963), itu. 1893-1898. Faʻatatau, "Aotelega ia latou faamatalaga, Những Bài thơ văn của Nguyễn Biểu, của vua Trần Trùng Quang và của một vị sư Chùa Yên-Quốc”, Văn Hóa Nguyệt San, Saigon Tập XIII, Quyển 1 (1-1964), i.63-70. 
³⁴  Mataupu Shu-Tupu, Ua iloa foi: Ua iloa foi, 6: “ 受 有 兆 夷 民 民 離心 離 德 予 有 亂 臣 十 人 同心同德 A 雖有 周 周 親 同心同德 雖有 周 親 親 不如 仁人 仁人 亂 親 親 不如 予 有 亂 亂 親 不如 予 民 有 亂 親 不如 予 有 有 亂 親 德 o la na جي le malu puipuia:”: Kinh-Thư, faaliliuga a Vietnam e Prof. Th Prof.m Quỳnh, Saigon 1968, itulau e 206. 
³⁵  O le tele o lena mea, Viiga Nam Vain Học Sử Yếu, itulau 107. 
³⁶  Mataupu Nguyễn Khắc-Kham, “O leneiVietnamese igoa ma o latou uiga ese", Eria ma Aganuu Suesuega, leai 23 Tokyo University of Foreign Studies 1973, itulau 205, vaefaamatalaga numera 23. 
³⁷  Hoàng Xuân Hãn, Nghiêm Toản, op. taʻua e pp. 49-69. Trần Văn Giáp, Phạm Trọng Ðiềm: Nguyễn Trãi, Quốc AUA Luga Tập (Hanoi, 1956), Vaina-Saina Tạp chí, Số Ðặc biệt về Nguyễn Trãi, Bộ IV, số 10 (3/1-9/1, 1963). O se fonotaga e uiga ia Nguyễn Trãi ma ana galuega, faatasi ai ma tagata auai Phạm Ðình Tân, Thái Bằng, Vũ Hạnh, Phạm Ðình Khiêm, Nguyễn Khắc-Kham ma Nguyễn Trọng Huy, o le 16th augatupulaga e tupuga mai Nguyễn Trãi. 
³⁸ O le mea na te faʻaaogaina taʻua o itulau 98, 99, 280. Toe iloilo tusi o le Nguyễn Ðình Hoà: Faʻatomuaga à la litterature Vietnamienne saunia e Maurice M. Durand ma Nguyễn Trần Huân, Journal of American Oriental Society. Tusi Vol. 92, Numera 2, Aperila-Iuni 1972 itu. 364-368. 
³⁹  Hoàng Xuân Hãn, Nghiêm Toản op. taua. itu. 101-121 
⁴⁰ Faʻaaliga Tatala Op. upusii, itu. 302-306 Faʻatatau TN, "Poésies inédites de l'époque des Lê”, Bulletin de la Société dʻEnseignement Mutuel du Tonkin, Tome XIV, no 1, Janvier-Mars 1934, pp. 30-36, Tome XIV, no 2, Avril-Juin 1934, pp. 182-190, Tome XIV, Leai 3, Juillet-Setema 1934, itu. 460-463 
⁴¹  Sơn-Tùng, Hoàng Thúc Trâm, Aumai faʻamolemole, Sách Hiểu Biết, Vĩnh Bảo Saigon, 1950, 123 itulau. 
⁴²  Phạm Văn Diëu, “Thiên Nam Minh Giám”, Văn Hoá Nguyệt San, Saigon Loại mới tập XII, Quyển 1, s 77 1 tháng 1963-49, itu. 68-XNUMX 
⁴³  Phạm Văn Diëu, “Faʻaaliga Nam Ngữ Lục”, VNVHNS Loại mới tập XII, Quyển 3, số 79, tháng 3, 1963, pp. 351-368, Quyển 4 số 80, tháng 4, 1963, pp. 535-550, số 81, tháng 5, 1963 itu. 689-698, s 82, tháng 6, 1963, itu. 835-847 
⁴⁴  Hοo-Nhiên, Nghiêm Toản, Viiga Nam Vaina-Họ S S Trích yếu, II, Vĩnh Bảo, Saigon, 1949 itu. 7-70. Nai Lo, Khởi Thảo Văn-Học Sử Việt Nam, Vaai faamafanafanainaTựa c Gia Giáo Sư Nguyễn Ðăng Thục), Saigon 1953, itu. 47-212, Phạm Thế Ngũ, Viia Nam Văn Học Sử Giản ước Tân Biên, Vol. 2, Quốc Học Tùng Ma Le, Saikona 1963. 
E faatatau i igoa moni o Hồ Xuân Hương ma Bà Huyện Thanh Quan ua faapea na valaauina e valaauina. Ho thoe Mai ma Nguyeo le noe hinh, Vaʻai Faʻatomuaga à la littérature Vietnamienne (Aoina UNESCO, Faʻatomuaga aux litteratures Orientales G. Maisonneuve et Larose Paris, 1969) e Maurice M. Durand ma Nguyễn Trần Huân, i. 181, 189. 
⁴⁵  E uiga i le Aoina o Nôm tusitusiga i le Bibliothèque Nationale de Paris, vaai: Alexander Barton Woodside, Vietnam ma Le Saina Faʻataʻitaʻiga, Se faatusatusaga Suesuega o Vietnamese ma Saina Malo i le afa muamua o le seneturi sefuluiva, Harvard University Press Cambridge, Massachusetts, 1971, itulau 323 matou te faitauina ai le faamatalaga lenei “I Pale, o le ofo tele o le aofaʻiga faʻapitoa o aofaʻiga o tusitusiga i le Bibliothèque Nationale o se luʻitau mo soʻo se tagata poto. " 
⁴⁶  O le tele o lena mea, Ole polokalame fiafia i lalo ma isi… itulau 285. 
⁴⁷ Kawashima Motojiro: Maua:, 朱 印 [船] 貿易 史 [O le a le mea e sili ai, Châu Ấn], E iʻu foi, E iʻu foi, Maua:, itulau 469. 
⁴⁸  Hoàng Xuân Hãn, Girolamo Maiorica ma isi… op. sii mai i le pp. 208-213.

Tusitusiga autu: Siosiomaga ma Aganuu Suesuega 24, Tokyo University of Foreign Studies 1974. Faʻalapotopotoga eletise a Nguyễn Quang Trung ma Lê Văn Ðặng, Iuni 2001. (Tạp chí Hán Nôm, So 4 (77) 2006; Tr.3-21)

FAAMATALAGA:
** O le ulutala o vaega, tusitusiga fefefe ma foliga foliga sepia ua uma ona faʻatulagaina e Ban Tu Thư - nai lodiavietnamhoc.com
'Punavai: Inisitituti o Sino-Nom suʻesuʻega.

BAN TU THURU
03 / 2020