NÔM Demotic tusitusiga

Hits: 718

     "O le tele o mea, o le anamua tusitusiga fa'alenu'u o le gagana Vietnamese. Ina ua mavae le tutoatasi o Vietnam mai Saina i le 939 TA, O Le Noa, o se tusitusiga faʻapitoa e fai ma sui o le tautala Vietnamese, na avea ma tusitusiga a le atunuʻu. Mo le isi 1000 tausaga na sosoo ai—mai le 10th seneturi e oo atu i le 20th—o le tele o tusitusiga a Vietnamese, filosofia, talafaasolopito, tulafono, vailaau faafomai, tapuaiga, ma faiga faavae a le malo sa tusia i totonu. Numera tusitusiga. I le 24 tausaga o le Tây-Sơn emeperoa (1788-1802), na tusia uma i totonu o pepa fa'afoe O le tele o mea. I se isi faaupuga, e tusa ma le 1,000 tausaga o talaʻaga faʻale-aganuʻu Vietnamese o loʻo faamaumauina i lenei faiga tulaga ese.

    O lenei measina ua toeitiiti lava leiloa. Fa'atasi ai ma le 17 senituri na o'o mai ai quốc ngữ - le tusitusiga fa'a-Roma fa'aonaponei—O le faitau tusitusi ua mate malie. Na fa'atonuina e le malo fa'akolone Farani le fa'aaogaina. I aso nei, e itiiti ifo i le 100 tagata atamamai i le lalolagi atoa e mafai ona faitau Numera. O le tele o le tele o talafaasolopito tusitusia o Việt Nam, o lona uiga, e lē mafai ona maua e le 80 miliona failauga o le gagana.”1

    "O le tele o mea (𡨸喃, IPA: [cɨ̌ˀ nom], moni lava “mataitusi i Saute”),2 i aso anamua foi na valaauina Chữ Nam (𡨸南) poʻo Quốc Âm (國音, “leo faaleatunuu"), o se faiga tusitusi logographic sa faʻaaogaina muamua e tusi ai le Vietnamese gagana. Na faʻaaogaina le seti masani o le masani Saina uiga e fai ma sui Sino-Vietimi upu ma nisi o upu Vietnamese, ae na fausia ni mataitusi fou i le ata Saina e fai ma sui o isi upu.3

    E ui lava o tusitusiga aloaia i Vietnam sa faia i le gagana Saina masani,4 seia oo i le amataga o le 20 seneturi (se'i vagana ai fa'aliloga pupuu e lua), O Le Noa na fa'aaogaina lautele i le va o le 15th ma le 19th seneturi e le au fa'aleaganu'u a Vietnam, e aofia ai fafine, mo galuega lauiloa, tele i fuaiupu. O se tasi o vaega sili ona lauiloa o tusitusiga Vietnamese, O le Tala ia Kiều, na fatuina i totonu O Le Noa.

   I le vaitau o le 1920, o le alafapeta Vietnamese e faavae i Latina na fatuina e faifeautalai Jesuit na aveesea. O Le Noa e pei o le auala sili e faʻamaumau Vietnamese. A o mataitusi Han o loʻo faʻaaogaina pea mo teuteuga, faʻasolopito ma faʻamanatuga taua ma faʻailoga o le manuia, Nôm mataitusi ua le toe fa'aaogaina i so'o se isi lava galuega i Vietnam fa'aonaponei e lagolagoina ai le alafapeta. Le galuega o le faʻasaoina ma le suʻesuʻeina o tusitusiga Vietnamese na tusia i totonu Numera (ae faapea foi tusitusiga faaSaina masani mai Vietnam) e fa'atautaia e le Inisetiute o Hán-Nôm Studies i Hanoi.”5

… Faʻafouina…

FAAMANATU:
Punavai: Vietnamese Nom Preservation Foundation.
Nguyễn, Khuê (2009). Filifili Nôm: cơ sở và nâng cao. Fale Lomiga a le Iunivesite Aoao o Ho Chi Minh City. i. 5.
“Chữ-nôm script”. Omniglot.
Nguyễn, Tri Tai (2002). Giáo trình tiếng Hán. Tập I: Sơ sở. Fale Lomiga a le Iunivesite Aoao o Ho Chi Minh City. i. 5.
puna:  Le Wikipedia Encyclopedia.

BAN TU THURU
02 / 2020

(Asiasi taimi 3,714, 1 asiasiga i aso nei)