O LU DAU MOT - Cochinchina

Hits: 503

MARCEL BERNANOISE1

I. Faʻafanua Faʻafanua

TULAGA

    O le itumalo o Thudaumot [Tonu Một] e alu atu mai le itu i saute-sisifo i le itu i matu-sasaʻe i le umi o le 150 kilomita, ma le lautele e eseese i le va o le 20 i le 30 km. E tuaoi i le itu i matu e Cambodia, i le itu i sasae e le itumalo o Bienhoa [Tusi a Mamona], i le itu i saute e le itumalo o Giadinh [Siaosi] ma i sisifo e i latou o Giadinh [Siaosi] ma Tayninh [Tây Ninh].

GEOLOGI

    Fa'atasi ma teritori uma o Lower Cochin-Saina, o le itu i saute o le itumalo o le 'ele'ele aluvial talafeagai mo so'o se fa'ato'aga. O le tele o le mea e alu aʻe agai i matu ma matu-sasaʻe, o le eleele e sili atu ona faʻapipiʻi, sili atu le palapala, ma le tele o tulaga. O nisi moega o Saina-omea ma e oo lava i nisi omea maamea e agai atu i le Pa o Lap Vo o loo i ai i le itu i sisifo o le itumalo. E sili atu i le itu i matu, o loʻo maua ai le eleele mumu lafulemu, sili ona lelei mo le totoina o le hevea, kofe, vanilla ma le suauu pama. E lua vaitafe na fusia ai le itumalo o Thudaumot [Tonu Một]: 1. I sasae o le Pese Be [Sông Bé], lea e vavae ese ai mai le itumalo o Bienhoa [Tusi a Mamona] i le umi e tusa ma le 100 km; 2. I le itu i saute ma sisifo, o le Saigon [Tagi Maʻesuʻe] vaitafe, e vavae ese ai Tayninh [Tây Ninh] ma mai Giadinh [Siaosi] mo le tusa ma le 200 kilomita.

tau

    O le tau o le itumalo o Thudaumot [Tonu Một] i le itu i saute e tutusa ma le Lower Cochin-Saina ma ona vaitau eseese e lua. O le amataga ma le fa'ai'uga o vaitau timuga e fa'ailogaina i faititili faifaipea ma sili ona mata'utia. I totonu o teritori o Budop [Bù Đốp], o se itulagi vaomatua ma sili atu ona maualuga, o le vevela e itiiti ifo le malosi, ma i masina o Tesema ma Ianuari e seasea alu aʻe le vevela i le sili atu i le 22 tikeri centigrade.

II. Pulea Mataʻitusi

PULEGA LAUTELE

    O le itumalo o loʻo pulea e se pule faʻale-malo o loʻo nofo i le taulaga sili, o loʻo pulea le aufaigaluega atoa.

TULAFONO

    O mataupu uma faaletulafono e le o taulimaina e leoleo masani i lalo o le au peresitene o le pule sili o le itumalo, e tuuina atu i le Faafoe Moliaga a le Malo i le Bienhoa [Tusi a Mamona], lea e iai le faamasinoga o le faamasinoga ma le lautele o le pule.

O LE PENITENTIAL COLONY I ONG YEM

    O lenei fa'alapotopotoga, i lalo o le ta'ita'iga a se ali'i pule fa'apapalagi, e fesoasoani i ai sui o le atunu'u, e nafa ma le fa'asalaina o fanau laiti ma le amio fa'aleaganu'u. O lo'o fa'afaigaluegaina i latou i galuega lima ma le tausiga o fa'ato'aga hevea a le itumalo.

ARMY

    In Thudaumot [Tonu Một] e fa'afaina le 2nd autau a Anamite tagata fana ma'ai.

MATAGALUEGA FAMA'I

    I le taulaga tele o loʻo i ai se falemaʻi i lalo o le taʻitaʻiga a se fomaʻi papalagi, e fesoasoani i ai se fomaʻi fesoasoani faʻale-aganuʻu ma le toʻaono o le falemaʻi. O fa'alelei taua e faia i tausaga ta'itasi i auaunaga fa'afoma'i. O le falemaʻi e aofia ai potu mo gasegase matitiva, faʻapea foʻi ma potu eseese, o loʻo i ai meafaigaluega faʻaonaponei, lea e totogi ai pili. Honquan [Hớn Quản] e iai le ta'avale a le falema'i o lo'o va'aia e se foma'i. E toaiva ava faatosaga o loo faigaluega, o se vaega i le falemai, o se vaega i fale failele i nofoaga autu i uta. O asiasiga masani o tui e faia e le foma'i. Ua fa'atulagaina se auaunaga fa'afoma'i ma falema'i e leai se totogi i fa'ato'aga tetele i le itu i matu o le itumalo. Ae peita'i, pe a maua ni ma'i tuga, e lafo atu e le au fai toga a latou kulimi i le falema'i i le taulaga tele.

A'OA'OGA A LE MALO

    E 87 faiaoga po o le mataituina, i lalo o le taitaiga a se polofesa Farani. E 3 a'oga tulagalua, 13 a'oga cantonal ma 25 a'oga tu'ufa'atasi.
- O le aʻoga masani mo tufuga e faʻamoemoe e aʻoaʻoina tagata faigaluega ma foemen mo fale gaosimea. O loʻo aʻoaʻoina i latou e foʻi Annamite i lalo o le taʻitaʻiga a se tagata asiasi Farani. O le a'oga e aofia ai se vaega e fau ai, tasi mo le fa'aputu, se vaega mo kamuta ma le tasi mo le vaneina.
– O se kolisi o faatoaga i lalo o le taitaiga a se inisinia o faatoaga, ua faatuina i Bencat [Bến Cat], 25 kilomita mai le taulaga sili.

MATAGALUEGA O FAIGA FAIGAFAI

    O le itumalo vaomatua o Thudaumot [Tonu Một] ua vaevaeina i itumalo e 6, i lalo o se supavaisa aoao, matai o le itumalo. O matai o itumalo e fesoasoani i ai tagata e vaavaaia. O lenei fa'alapotopotoga o lo'o fa'apipi'iina fanua o le vaomatua i se feso'ota'iga o pou fa'asalalau lelei ma ua fa'atupuina se vaomatua fa'asao, suia ai le fa'aaogaina fa'atauva'a muamua, e ala i le fa'aogaina ma le fa'atatauina o la'au. O loʻo i ai i aso nei i le itumalo 26 vaomatua faʻasao, e aofia ai le 65.196 hectares. O le 21 o nei fanua fa'aagaga, e fai ma sui o le 46.800 hectares, ua mae'a su'esu'eina ma resitalaina tuaoi.

POST MA TEtelekalafa

    O le falemeli sili o loʻo i totonu o le taulaga sili ma le auaunaga atoa meli, ma o ofisa lua o loʻo i Laithieu [Lai Thiêu], Bencat [Bến Cat], Honquan [Hớn Quản], Locninh [Lộc Ninh] ma Budop [Bù Đốp].

TULAFONO

    O le itumalo o Thudaumot [Tonu Một] e tusa ma le 128.000 le faitau aofaʻi. E mafai e se tasi ona fuafua ile 110.000 Annamites, 3.435 Saina poʻo Minh Huong [Minh Hương], 2.469 Cambodia, 475 Javanese i faatoaga pa'u, 11.000 Mois ma 85 Europa, tagata faigaluega lautele, po o tagata nofoia.

III. Faʻafanua o le Tamaoaiga

FAATOAGA

     O le itumalo o Thudaumot [Tonu Một] faatagaina ituaiga uma o faatoaga.

PISINISI

    O galuega fa'apisinisi e le'i fa'atupuina pea i totonu o le itumalo:

a) O oloa faaulufale mai e gata i araisa ma maumaga, o le gaosiga moni e le lava mo manaoga o tagata, faapea foi ma isi oloa tau taumafa ma le tapaa Saina;

b) O oloa auina atu i fafo e aofia ai fualaau aina suamalie, tapaa, suka, nati, meafale, ipu omea, tioata vali, laupapa mo fale ma faamafanafanaina, laterite ma pa'u. O meaafale gaosia i totonu o le itumalo e matua sailia lava e Annamites o Saigon [Tagi Maʻesuʻe] ma sisifo. O le ipu omea e matua talisapaia ona o lona taugofie. O ili ili a Giadinh [Siaosi] ma Saigon [Tagi Maʻesuʻe] ma Cho Lon [Chợ Lớn] toso mai le tele o latou sapalai o laupapa mo faamoemoega faufale mai le ogatotonu ma le itu i matu o le itumalo. O fafie mo faamoemoega faamafanafana e lafo i Saigon [Tagi Maʻesuʻe], faapea foʻi ma itumalo tutotonu. O le eliina o An Thanh Tay [Ose Thạnh Tây] ma o Bensuc [Bến Sức] tuuina atu i tausaga taitasi le faitau miliona kupita-mita o le laterite; o le itumalo tutotonu faapea foi ma maa o le itu i sisifo e sapalai ai auala.

ALAMANUIA

    O le itumalo o Thudaumot [Tonu Một] o le tele o fa'ato'aga, peita'i o pisinisi laiti o lo'o ia te ia o lo'o fa'atusalia ai se suiga taua tele. E tolu fale araisa i totonu Thudaumot [Tonu Một], galue i le eletise, tasi e tu i Laithieu [Lai Thiêu], ma le lua i Phucuong [Phú Cường]. E 12.000 kilokalama o araisa pa'epa'e ta'i tasi e maua i aso ta'itasi. Tu'u i le fa'asologa o le taua, o isi alamanuia e aofia ai: Fai kapeneta, fa'ameamea suka, ipu omea, pa'u, mea teuteu, vali tioata, umu piliki, mea vali, siliki, umu lime.

tulimanu

    I le ogatotonu ma le vaomatua i matu o loʻo maua ai partridges ma moa vao, pheasants, hares, agouti, puaa, pangolin, tele ituaiga o manuki, fallow-deerand tia, moose-deer, vao vao ma povi vao, faapea foi ma panthers, taika ma luko. O tagata o nuu maualuluga e fiafia tele i le tuli manu, ma le maileia o tia. Faatasi ai ma meaola fetolofi e maua: cobra, trigonocephalea pythons, boa constrictor ma gata eoral.

Faigafaiva

    In Thudaumot [Tonu Một], e pei o le mea moni i Cochin-Saina atoa, o le fagota o vaitafe o se tasi lea o punaoa sili a tagata. Vaitafe, taufusi, vaituloto e su'esu'eina mae'ae'a e i latou. O i'a fagota o lo'o fa'aaogaina e i latou e matua 'ese'ese ma e aofia ai matau-i'a, upega, sieves ma manoa ma filo eseese.

FUA

   O lo'o iai le fanua avast e su'esu'eina e le tagata aoina oketi, ferns, eyeas, ma la'au fa'ato'aga e maua i so'o se mea ma i le tele o ituaiga.

VAAI VAAI

    Thudaumot [Tonu Một] 30 kilomita, mai Saigon [Tagi Maʻesuʻe], o le ala savali masani mo tagata o le laumua. O le auala colonial N° 13 e lelei ona tausia ma ui atu Giadinh [Siaosi]. Laithieu [Lai Thiêu] ma Paʻu [Bưng], ma ina ua uma ona sopoia le tele o vanu matagofie, ona taunuu lea i le maketi i le taulaga tele, e faasaga i le taulaga-fale. O Aso Sa uma, o tagata taʻalo e toe foʻi mai le tulimanu i le vaomatua e feiloaʻi i le faletalimalo lauiloa, o loʻo i luga o le auvai o le Saigon [Tagi Maʻesuʻe] vaitafe. Faʻaauau i le itu i matu, le auala pito i lalo i Beneat, pasia le falepuipui ma le aoga faʻatoʻaga o Ong-Yem [Ông Dèm], ma ina ua uma ona sopoia le vaomatua i le itu o Chonthanh [Chơn Thành], e oo atu i le laugatasi o Honquan [Hớn Quản], o lo'o i ai fa'ato'aga hevea, aga'i i Locninh [Lộc Ninh] ma le tuaoi o Cambodia, o se mamao e 153 km. Mai iina, agaʻi atu i Kratie, o le auala e naʻo le tau vevela. Le malaga i Saikona Saigon [Tagi Maʻesuʻe] - Honquan [Hớn Quản] ma agai atu i le tuaoi e vave ona ufitia i taavale afi. O lo'o i ai se ronte matagofie mai Thudaumot [Tonu Một] i Bienhoa [Tusi a Mamona], 31 kilomita. E mafai ona fa'afaigaluega taliga afi i Thudaumot [Tonu Một], e mafai ai e se tasi ona asiasi, i se auala malie ma i se taimi puupuu lava, o se tasi o nofoaga sili ona lelei i Cochin-Saina. 3 kilomita mai Thudaumot [Tonu Một], e se raeh e pau i le Saigon [Tagi Maʻesuʻe] vaitafe, o le fia iloa Palua [Bà Lụa] pagoda, taʻutaʻua mo lona teuteuga i totonu. O tuugamau tuai o mandarins, i matu o le taulaga, i luga o le ala i Honquan [Hớn Quản] e aoga foi le asia.

BAN TU THURU
12 / 2019

FAAMATALAGA:
1: Marcel Georges Bernanoise (1884-1952) - Painter, na fanau i Valenciennes - o le itu pito i matu o Farani. Aotelega o le olaga ma galuega:
+ 1905-1920: Galue i Indochina ma vaaia le misiona i le Kovana o Indochina;
+ 1910: Faiaʻoga i le Far East School o Farani;
+ 1913: Suesueina o aganuu ma le lolomiina o le tele o tusiga sikolasipi;
+ 1920: Na toe foʻi ane i Farani ma faʻatulaga ni ata faʻataʻitaʻi i Nancy (1928), Paris (1929) - ata na tusia e uiga ia Lorraine, Pyrenees, Paris, Midi, Villefranche-sur-mer, Saint-Tropez, Ytalia, faʻapea foi ma nisi o faʻamanatuga mai Sasae Mamao;
+ 1922: Lomiaina o tusi e uiga i mea teuteu i Tonkin, Indochina;
+ 1925: Manumalo i se faʻailoga taua i le Faʻaaliga o le Kolone i Marseille, ma galulue faʻatasi ma le tusiata o Pavillon de lʻIndochine e fausia se seti o mea totino i totonu;
+ 1952: Maliu i tausaga 68 ma tuua ai se tele o atavali ma ata;
+ 2017: Na faalauiloaina ma le manuia e lana augatupulaga lana aʻoga atavali.

FUAFUAGA:
◊ Tusi “LA COCHINCHINE”- Marcel Bernanoise - Hong Duc [Hồng Đức] Publishers, Hanoi, 2018.
wikipedia.org
'Faʻaiʻu ma faʻamafaʻamauina O upu Vietnamese o loʻo faʻapipiʻi i totonu o faʻasologa o upusii - na faatuina e Ban Tu Thu.

VAAI ATILI:
CHOLON - La Cochinchine - Vaega 1
CHOLON - La Cochinchine - Vaega 2
SAIGON - La Cochinchine
GIA DINH - La Cochinchine
BIEN HOA - La Cochinchine
THU DAU MOT - La Cochinchine
MY THO - La Cochinchine
TAN AN - La Cochinchine
COCHINCHINA

(Asiasi taimi 2,161, 1 asiasiga i aso nei)