TECHNIQUE O TAGATA TAGATA - Vaega 3: O ai HENRI OGER (1885 - 1936)?

Hits: 676

I LE SUI O LE PULE

HUNG NGUYEN MANH
Polofesa Lagolago, Doctor of History
Nick igoa: se solofanua ato i le iunivesite
Igoa Pen: āviʻiviʻi

3.1 O ai Henri Oger 1885 - 1936?

3.1.1 Le faʻalavelave faʻafefe a Farani

 a. I aso nei, e le toe vaai tagata Vietnamese, e oo lava i le ata, o le colonialists i luga o le laueleele o le au Viipeni. E na o itulau tuai lava o tusi o talafaasolosolo e mafai ona vaaia, e ala i galuega sailiili e pei o le Bulletin de l'école Française d'Extrême-Orient (Aoga Farani Fa-mamao), le Bulletin de la Société des Études Indochinoises, Bulletin of the Society for Indochinese Studies), le Bulletin des Amis du Vieux Huế (Uo o le Old Huế Bulletin), poʻo le Lomiga a le Inititut Indochinois mo le study de l'homme (lomiga o le Indochinese Institute for Study of Man)…, Pe ala mai i faʻamaumauga o suʻesuʻega i mea, aganuu, ma le ola faale-agaga o tagata Vietnamese na tuua e na tagata kolone Farani. Faʻatasi ai ma ia pepa, o nisi o latou e le gata na faʻamaonia le i ai o le tele o Farani sikola talu mai le toeititi selau tausaga, ae faʻamaonia foi le i ai o le tele o Roma Katoliko faifeʻau ma misionare talu mai le tele o seneturi ua tuanaʻi, e ala i le tele o galuega suʻesuʻe "O le misiona a Iesuits i Tonkin" (*), faapea foi i luga o le alualu i luma alualu i luma o le liua o tagata e le talitonu i le Atua i le Katoliko Roma mai le 1627 i le 1646 ".  

__________
(*) O loʻo pulea e le Aliʻi Tina mai Đèo Ngang i North VN

     b. O na ositaulaga ma faifeautalai uma e le gata na latou savavali i le tele o itu i Saute ma Matu i Matu, ae na latou o atu foi i ni mauga, e pei o mataupu a le Faʻaaliga Tamā Savina o le na suʻesuʻeina le tele o tagata tagatanuu i le itu i matu o le mauga ma i le itu i Sino-Vietnamese; le Faʻaaliga Tama Cadière, e ese mai mataupu e faʻatatau i le sosaiete, gagana, ma tala faʻasolopito a tagata Vietnamese - na faia foi suʻesuʻega i le talaʻaga o le Chams; poʻo le mataupu o le Rev. Tama Dourisboure o ia na faia suʻesuʻega i luga o faʻasologa o oloa. E i ai foi le Rev. Tama Alexandre de Rhodes o le na tuufaatasia le Dictionaryarium Annamiticum Lusitenum ma Latinum - Roma 1651.

    c. Sa i ai, i lena taimi, e le gata i faifeautalai ma tagata atamamai, ae faapea foi i le au faipisinisi. E ui lava ina pisi tele a latou pisinisi, ae o loo latou i ai pea i le itu i Matu e tusi a latou sootaga e pei o le mataupu Tavernier, po o le Samuelu Baron (se tagata Peretania) o le na faia faamatalaga o le fanua na ia asia. Sa latou gauai atu foi i tulaga faapolokiki ma agafesootai, faapea foi ma aganuu ma masaniga, o le faafanua, ma le talafaasolopito o le gagana i nofoaga na latou asia.

     d. Ae, o se tulaga faʻapitoa, sa i ai taʻitaʻi faʻapitoa e le gata na latou vaaia le pulega, ae na latou faʻapolopoloina le tele o taimi mo le faia o suʻesuʻega e pei o le mataupu a Sabatier o le sa suʻesuʻeina le tulafono faaleaganuʻu ma le saga o le Ede ituaiga, Landes oe na gauai faapitoa atu i tagatanuu Vietnamese ma gagana, ma tailpiece - e ui o ia o se ofisa faʻapitoa, sa galue o se faʻaliliu upu mo le Indochinese Matagaluega o Faamasinoga ma sa ia aoaoina Vietnamese ma Saina i tagata ofisa sinia. Ae mo le kapeteni Air Force Sesbron, na ia manao e siitia ia talafatu faa-Vietnamese ma fai tala tala i luga o le lagi.

     e. Sa iai foi le leoleo leoleo Bajot o le na faaliliuina Đồ Chiểule solo Lâc Vân Tiên i Farani, ma uaʻi uma atu o ia i fuaiupu taʻitasi, taʻitasi upu ... Faʻatasi ma le tele o tagata suʻesuʻe Farani, o taʻutaʻua na o tagata nei: G. Dumoutier - o le archaeologist, ethnologist ma orientalist - faʻaaogaina e le Kovana Sili o lana faʻamatala upu, Maurice Durand, o le tusitala lauiloa o le galuega ua agavaa  "Vietnamese Popular Imagery". Laulau a Pierre Huard o le na tusia le tusi e masani ona lauiloa  "Malamalama i Vietnam", ma talu ai nei, ua tatou maua Filipi Langlet, o se fomaʻi i le talafaʻasolopito, o le na aʻoaʻoina Tusitusiga i le Iunivesite o Saigon muamua, ma na faʻaliliuina le "Khâm Định Việt Sử Thống Giám Cương Maí (1970)" (Faʻasaina Talafaasolopito o Vietnam) ma faʻaaoga o se tusi mo le mauaina o lona tikeri fomaʻi. O aso nei, e le toʻatele tagata mai lena augatupulaga o loʻo soifua pea. Ua na ona latou tuʻuina atu o latou nofoaga i isi tagata Rusia, Iapani, Amerika i sasaʻe… Faʻamoemoeina i suʻesuʻega o manatu, atonu e ono matapeʻapeʻa pe faʻatulagaina, faʻaaoga i gagana poʻo talafaʻatusa… o faʻaaliga Vietnamese o loʻo faʻaalia i o latou mata ma ni elemeni fou.

   f. Peitaʻi, ina ua maeʻa ona suʻesuʻe uma pepa na tuʻua e pei ona taʻua i luga, matou te leʻi feiloaʻi ma se tagata suʻesuʻe Farani o lona igoa lea Henry Oger! Masalo, e tatau ona tatou faitau i se tusitusiga e Laulau a Pierre Huard, faia i luga o le Bulletin de l'école Française d'Extrême-Orient ma faʻaulutalaina "Henri Oger, le paionia i Vietnamese tekonolosi"  (1) (sau. 72). O mea o loʻo i totonu o lenei tusitusiga e ono faʻamalamalamaina ai lenei tagata Farani.

Ata.72: PIERRE HUARD'S ARTICLE:
"Henri Oger - Le paionia i tekinolosi Vietnamese"

3.1.2 O le olaga o Henri Oger

- O se tagata le mailoa - o se le manuia faʻamoemoe, pa'ū i le galo mo toeititi atoa le seneturi. Le paionia i tekonolosi faaeletonika? E ala i le tusiga a Pierre Huard, ua matou iloa ai:

     a. Henry Oger (1885-1936?) na fanau i Montrevault (Maine ma Loire) i le aso 31 o Oketopa, 1885. Na maua lana Bachelor of Arts (Latina, Eleni, Philosophy) faatasi ai ma se tikeri pasese i le 1995, ona faaauau ai lea o ia i ana suʻesuʻega maualuga (vaega 4).

      Oger o se tamaititi aʻoga a le Ekalesia, o Sylvain Lévy, Louis Finot, ma polofesa i le Institut de Farani (Institute of Farani); ina ua maeʻa ona maua lana tikeri o le bachelor, sa faaauau pea lana aoga maualuga i le Sorbonne University i Pale. I le 1907, Oger sa talosagaina le Ofisa o Koloni e auina atu o ia i Tonkin e faatino lana auaunaga faamiliteli i le lua tausaga (1908-1909) ma sa faatagaina e faia (i le taimi lena H. Oger sa na o le 23 tausaga).  Ona ia auai lea i le Kolisi Pulea (1909) ma faʻauʻu ma le tulaga 4 i totonu o le 26 tamaiti aʻoga mai lana vasega. O le unaʻia atili o ana suʻesuʻega, na toe faʻauʻu ai foi Oger mai le vasega Vietnamese Language ma Saina.

     Ia Iuni 3,1914, Oger toe foi mai, faatemokalasi mo le 1 tausaga, i Farani. I le aso 17 o Iuni, 1915, na toe faʻafouina ai. E ui ina fautuaina ma le alofa e Sui Farani, Oger e le faatagaina ona galue i Falani ma e tatau ona toe auina atu i Viatename.

     Ona o le tele o galuega, Oger e tatau ona faʻamaʻi i le tele o taimi, ma i le aso 18 o Iuni, 1919, na toe foʻi mai ai o ia ma o loʻo i luga o le lisi litaea (Oke. 18,1920).  O le suʻesuʻe atili i lenei vaitau, Faʻafanua ia tatou iloa na iloa e tagata Oger i Sepania talu mai Fepuari 1932, ae mulimuli ane leai se tasi na toe faʻalogo e uiga ia te ia, ma na manatu o ia na misi i le 1936.

     E leai se tasi na te iloa le aso o Oger'faʻaipoipoga, ae o latou o se ulugaliʻi leai se fanau. O lenei tina ua oti lana tane sa nofo i le No.35 Libération avenue, i Chantilly (Oise) mai le 1952 ma maliu ia Tesema 28, 1954.

     b. Na pau lena mea Laulau a Pierre Huard mafai ona iloa Henry Ogersoifuaga; afai ei ai se mea e sili atu, o mea faasaienisi na na faatumulia ai lona olaga. Mulimuli ane, na iloiloina e tagata Oger i le avea ai o se saienitisi, o se tagata atamai, o le na faamanuiaina i le militeri ma le pulega o lona uiga i le pulega faa-Farani e faamalie ai lona fia inu mo le malamalama, ma ia faia suesuega i le gagana ma tusiga tusitusi.

     Oger sa le fiafia i lana galuega e pei o se vale. Na ia fuafuaina se galuega faatino mo le faavaeina i Indochina o se Faalapotopotoga Suesueina e taulai i le aoaoina e uiga i gagana ma gagana eseese e pei o le faavae na faatuina i Initia, e Peretania.

     Ae peitai, Oger na o le faʻaaogaina o ia ituaiga o galuega faatino ae le mafai ona ia uia ala na ia maua. Ona o lona olaga le manuia, ona maʻi ma le le lelei na ia mauaina, o lena Oger e tatau ona tuua ana galuega suʻesuʻe e leʻi maeʻa?

3.1.3 O le a le mea latou te mananaʻo iai?

     a. O le mea moni, talu ai ona muamua latou savavali i Viatename, ua faʻavaeina e saienitisi Occidental i latou i metotia faasaienisi faasaienisi lelei, aemaise lava pe a latou maua mea uma lava, faatasi ai ma le lagolago a le pulega colonial, o lea na latou maua ai , faatasi ai ma o latou manatu faaalia, ua oʻo atu i le tele o ituaiga suʻesuʻega, lea e le o vaaia pe leai foi e le au atamamai a le Vietnamese Confucian, ona o lo latou masani lelei i ia mataupu? O ia ituaiga o suʻesuʻega na tuʻuina atu ei latou na fesoasoani tele i augatupulaga mulimuli e faʻamaeʻaina ai tupe o pepa na fausia ma tuua e o tatou augatama.

     b. Ae ui i lea, o le fesoasoani mai le vaega o le pulega o colonialist e faʻapitoa faʻasaienisi ma le le faʻaituau? Na latou manaʻomia moni lava le au atamamai e tuʻuina atu pepa aloaia e faʻatatau i le faʻatinoga o faʻamoemoega faʻavae. O le mafuaʻaga lea na le mafai ai e le au atamamai faʻafuaseʻi ona i ai le faʻamoemoe, mafaufau saʻo ma tuusao i le faia o suʻesuʻega i mea o le Vietnamese?

      Muamua, e moni o a latou metotia na faʻaaogaina le manatu o le faʻafuaseʻi o tu ma agaifanua, i se vaitaimi o taimi na manuia ai pea le pulega faʻakolone? Na latou faia galuega suʻesuʻe i luga o tagata, ae le mo le taumafai e faalatalata atu i ai, ae moni mo le faatoilaloina.

"Pe a manaʻo e faʻatautaia tagata kolone i se faiga lelei, e tatau i se tasi ona malamalama muamua i le tagata e toʻatasi o loʻo faʻatautaia".

     Upu a le Kovana Sili Tagata faitau o se ituaiga faʻatonuga. Ae, e moni e, ia malamalama maeʻaeʻa tagata, Doumer na faʻalagolago i le aoga aoga o occidental ethnography o latou galuega e le faʻamatalaina le faʻavae o talaʻaga ma masaniga o na tagata, ae o le mea moni e aofia ai le faʻaalia o le aoga taua ma le moni. gaioiga o ia mea taua i totonu o tagata sosaiete, ma faʻataʻitaʻia ma mausali sini? (1).

c. E le gata i lea, e moni lava i ana metotia o le aoina o pepa, ma le faia o sailiiliga, o lenei aʻoga e masani ona gauai atu i mea faʻapitoa, lea e faia ai se faʻataʻitaʻiga i luga o ia aganuʻu ma masaniga e taumafai e saili ma malamalama e uiga i o latou uiga ese, e tusa ai ma se tofo malosi?

      Ma e saʻo lena Oger na faʻatumuina moni i na faʻamoemoega taua, misiona, ma metotia e oʻo mai i lenei atunuʻu ese? Ma afai o lea, faʻapefea la Oger filifili lana mea faitino e suesue?

     If Foaʻi o Pierre Poivre ua alu i Sasaʻe Sasaʻe e suʻesuʻe tulaga faaupufai, o aganuʻu ma masaniga, lotu, oloa, ma fefaatauaiga i Cochin China, i le 1749 ma le 1750, ona H.Oger ua alu e faia i luga o le taimi suesuega o loʻo galue i luga o mea o loʻo i totonu ma mafaufau i "Tonina" i le 1908 ma le 1909.

     d. I le faagasologa o le aʻoaʻoina ma le malamalama, H.Oger na maua se uluai ata ma le pulumu lissome penis (sau. 73), e matua olaola i lima o nisi o tusiata talenia, faatasi ai ma vaneina lelei ua i ai tu masani, ma ua faatulagaina i totonu o tafaoga ma fegalegaleaiga. E le gata i lea, sa i ai foʻi le alalaʻau pepa faila Fualaʻau nuu, lauiloa mo lona lamolemole ma lona faigata, e le itiiti ifo i le ituaiga o pepa na gaosia i le itu i sisifo. O ia mea uma na unaʻia Oger ia tuʻu "Poloaiga". Na faʻafefea ona okaina oloa? O ni ata o tausamiga masani e pei ona vaaia e Dumoutier? Afai o lea, ona Oger e le tatau ona galue malosi i le lua tausaga ma e le mafai foi ona valaauina "Le paionia i tekonolosi faa-Vietnamese" by Faʻafanua; Sa manao Oger ia i ai sona lava suesuega ma uluai galuega sailiili i aiga o le au Viini, ma taliaina le "Auala e tasi".

Ata.73: O SE TAITAI TAIMI E TUSI AI TULAGA FAATINO

     e. Oger talitonu o le uiga o lenei auala e aofia ai le faavaeina o tupe faʻaaoga mo lavalava, meaʻai, fale, totogi ma meaafale. Oger na faʻamaonia i ni vaega se 5 o mataupu e mafai ona tatou taʻua mataupu.

     O le mataupu muamua e faatatau i meafaitino, e aofia ai ituaiga e tolu, e taʻua o minerale, vao, ma meaola e faʻaaoga mo oloa gaosiga ma mea e talafeagai mo gaoioiga a aiga ma le sosaiete. O le mataupu lona lua e fesoʻotaʻi ma mea faigaluega fale (sau. 74) ma lavalava. O le mataupu lona tolu e faʻatatau i meaʻai, meaʻai ma vai inu, ma le faʻasaoina o le tumama ma le soifua maloloina. O le mataupu lona fa e faʻatatau i moli ma kuka. Ma o le mea mulimuli o le mataupu o loʻo feagai ma mea faigaluega ma mea faigaluega.   

Fig.74: O LE TAMAITAI O LE PALM HAT

     f. Ina ia faʻamalamalamaina mea o loʻo i luga o le manaʻoga ua taua i luga, Oger na latou o faatasi ma ia o se tusiata vietnamese, faapitoa i le tusiaina o ata tusi, ma tuufaatasi e uiga i guilds a le aufaigaluega ma faleoloa (fig. 75)O fesili faigata e uiga i le igoa, le telē, auala gaosiga, o le faʻaogaina o ia ituaiga meafaigaluega poʻo meafaifaʻaili na faʻamalamalamaina.

Fig.75: O SE VAEGA PAPER OFFER SHOP

     O le tusitala na vave ona tusi i luga o le pepa le galue i vaega taitasi o ona vaega, e pei o se tagata pue ata.

     Ma o lea, e tusa ai Oger, o lenei metotia faʻatagaina ai o ia e toe fatuina le tele o faʻasologa o gaioiga o loʻo i ai i le tutusa ituaiga ma ala e lua ituaiga o tusitusi e faʻatumu ai le tasi ma le isi, e aofia ai mea faigaluega poʻo mea faitino. (sau. 76) ma gaioiga na faʻaaogaina e faʻaoga ai. O ia mea faigaluega e faia i laupapa, uʻamea, apa, ofe o le a faʻamaeʻaina e le tasi le isi ma faʻamatalaina i latou lava pe a faʻatulagaina ma faʻaaoga faʻatasi.

Fig.76: O LE BAMBOO SWING

     g. Faaauauina le auala na ia sailia mo ia lava, ma tuuina atu i lana galuega se tulaga faasaienisi moni Oger I le maeʻa ai o le lua tausaga o suʻesuʻega masani, na toe ave uma na ata e faʻaali ia latou i tagata aʻoaʻo Confucian loloto na latou suʻesuʻeina ma faʻafouina.

     Ae faimai foi Oger, lenei auala o fefaʻatauaiga o galuega o le a taʻitaʻia ai se tasi mai mea lauiloa i mea e leʻo iloa ma i ni fou maua. Ma, mai sea faʻavae, o le vietnamese tusiata mafai toe fausiaina e oo lava i tu ma aga tuai ma masaniga e le o toe i ai nei aso i la tatou sosaiete (2).

___________
(1) Talafaʻasolopito o le atinaʻeina o ethnography ma o le eseʻese ethnography aoga. Iloiloga ole lalolagi - 1961, Nu. 21 aso Mati 15,1961

 (2) a. Faatasi ai ma le fiaafe o tusiga, ua tatou maua ai nisi o latou o loo faamatalaina ai ata uumi ua leiloloa e pei o le ata o loo faaalia ai le matautia o vaaiga o "O se vaa e tafe mai i lalo" na tusia. O le vaʻaiga lea a tagata solitulafono e toʻalua na saisaitia i se vaʻa o loʻo tusia ai se faʻailoga faapea: "O le mulilua ma le mulilua ua tuʻinanau i luga o se vaa ma auina ifo i lalo e avea o se faasalaga". O lima ma vae o le au solitulafono ua tuitui i luga o se fasi laau ua tuu i luga o le faasee. O le fafine ua faʻaalia le le lavalava ma ua maua e le tagata se ulu uʻamea, ma o se mea e ofo ai pe a fai o se popo e ofuina lona toga? O le faasee e tafe mai i lalo ma e leai se tasi e foliga mai na te tausia lelei (fig. 77).

Fig.77: O LE BAMBOO SWING

     Afai o le vaaiga o se tagata solitulafono ua solia i le oti e se elefane pe tosoina ma fevaevaeai e solofanua o le taimi nei ua na o se kiomo ma se ata lafoia, ona avea lea o lenei vaaiga "O se vaa e tafe mai i lalo" e na o le faamanatu mai ia i tatou o le galuega ua taua: "Faʻamatalaga a Quan Yin" lea e fesili ai le tamaloa mauoa i lona atalii e uiga i le tusitala o le Tina a le Tina Lea:  (E sili atu ona e taʻu atu le mea moni ma faauma i lenei mataupu, oO le ae alu i luga o le uila ma faʻafefea e lele i lalo).

     O le mataupu ua taua i luga na faamaumauina e G. Dumoutier i lana galuega ua agavaa: "Tala i luga o le Tonkinese" (*) 101 e faapea: "I le masina o Me 1898, o se tasi o nei auala faanoanoa na tafe atu i vaitafe o Nhi".

       e. A o lei oo i le masina o Oketopa, sa matou manatua pea le mea na tupu ai se tane na maua lana ava mulilua, ma selesele lona ulu, ma saisai o ia i luga o le auala. A o savali atu i lenei tane na ia faʻaalia sese o lana ava, ma sasa i luga o se fagu paʻu e aumai ai le maasiasi i lana faletua i luma o le nuʻu atoa.

_________
(*) G. DUMOUTIER - Tusitusiga i luga o le Tonkinese - Imprimerie dʻExtrême - Orient - Hanoi, Haiphong, 1908, P.43

     h. I le avea ai ma se tagata suʻesuʻe faasaienisi, Oger talitonu e leai se mea sili ona tiga nai lo le faitauina o faʻamatalaga o mea faifaaili poʻo gaioiga e aunoa ma le i lalo o ou mata o se ata tusi faʻaali atu ia latou. E i ai ni nai tusitala ma a fecund mafaufauga ma, i le avea ai o se mea moni, e mafai e se tasi ona mauaina se lelei manatuaina ma ona mata sili atu ona faigofie nai lo le faitau. Mo lena mafuaʻaga, o le galuega a Oger e aofia ai le tele o ata ma tusitusi. E le o se fortuitousness nai lo o se tuʻufaʻatasia metotia lelei finau e uiga.

     Oger Na ia taʻua foi o lana galuega, ma ua avea nei o se tusitusiga tusitusia ma tusitusiga, o le a avea ma se faasaienisi ma faamoemoe. O ata taʻitasi o loʻo faʻamatalaina i auiliiliga, ona sosoʻo mai ai lea ma le lelei o le leo. Oger ma talitonu foi e faapea: "O le Vietnamese gagana e matua tamaoaiga i mea taua. Ae mo lona tulaga gafatia, e foliga mai e matua le lava le atinaeina ”.

     i. Mo lena mafuaʻaga, ua tuʻuina atu faʻamatalaga faʻapitoa i se tulaga atoatoa e lata i le 4000 siketi, ma mafua ai ona avea le galuega o se tusi vavalalata.

     Oger sa faaauau pea ona faʻavasega ana pepa ma matauga i totonu o vaeluaga ma potu tetele ina ia mafai ai ona ausia, mulimuli ane, tele faʻamanatuga. Muamua, na vaevaeina e Oger lana galuega i ni vaega eseese se lua. O le tasi vaega o loʻo iai uma papatusi ma tusiga. O leisi vaega o loʻo uuina tusitusiga. Oger lagona e faapea, i le faia o lea, na mafai ona ia aloese mai faʻalua kopi. E le gata i lea, o lenei metotia faʻatagaina ai le tusitala e faʻaopopo ni mea fou i tua atu o mea tuai, o lea, e le manaʻomia ai o ia e toe iloilo ma toe tusi lana tusi taʻitasi i le lima tausaga. I le vaega o loʻo taofia tusitusiga, Oger tuuina atu se lisi o mataupu ma se auiliiliga faasino igoa, faafaigofieina le faaaogaina o lana galuega.

     j. Ae ui i lea, o lana tusi na avea ma se mea telē, o se ituaiga o encyclopedia e aofia ai 5000 ata tusi, o lea e leai se fale lolomi poʻo se faletusi na malilie e faʻatautaia lana lolomiga. Oger sa tatau ona faʻaosofia le lesitalaina i ai, ae sa ia lagona ua la feiloaʻi ma le "Valea ma loutish sosaiete". E ese mai i se vaega, o nisi 20 tagata o ai na avatua 200 faasolosolo i Oger e faʻaalu e pei ona ia manatu e talafeagai ai, na te leʻi mauaina se sene mai isi tagata ma na o le pau lena o tupe na ia uuina i lima. Oger na mafai ona faʻaputuputuina tolusefulu togitogi ma na tagata na galulue i le lua faʻasologa masina. Ina ua latou mauaina sili atu nai lo 4000 togitogiga, sau taumafanafana na sau. O se taumafanafana na taʻua e Oger as "Ogaumu vevela vevela".

     Ona o le matautia o le tau, Oger ma e le mafai e ana paʻaga ona tuʻuina ia ituaiga togitogiga i lalo o le taʻavale faʻasolosolo o le masini lolomi ina ia maua ai le tele o kopi. Ma talu ai o ia togitogiga na faʻamamaina Oger e tatau ona faaaoga le metotia lima-lomitusi na faaaoga e le tusiata Samoa ma Faatonutonuga f. O lona uiga e tatau ona i ai sana pepa araisa saʻo e taʻalo ai luga o togitogiga na faʻapipiʻi muamua i le vaitusi; o ituaiga ituaiga pepa na matua gaosia e tagata tusitala Bưởi nuu (i le lata ane o Hanoi) mai le "saogalemu" laau. O lenei faiga na gaosia ai se telegese galuega ae o laina lolomi na faailogaina i se auala manino i luga o le pepa. O lea la, o le seti lenei o ata "Tekonolosi" e le o taulimaina ma le le talafeagai le tulaga o le fafieina o tagata. H. Oger o ia lava na matua lagona le fiafia tele i lenei faʻamoemoe e leʻi mafaufauina. Ae faimai foi Oger, o lenei mea moni e i ai le lelei o le tuʻuina atu o le tusi o se tuʻufaʻatasi tu ma aga. “O mea uma o Vietnamese " ma tusa foi ma Oger, o lenei galuega e le nonoina se mea mai soo se tasi, e le faalagolago i se tasi i Indochina, ma e le kopiina mai soʻo se pepa e maua.

     E tusa ai ma le mataupu ua taua i luga, Oger na manaʻo e tali atu ia i latou na faʻamautuina o pepa na faʻaaoga mo le tuufaatasia o lana tusi e sau mai Dumoutiergaluega.

     E le gata i H. Oger na ia faamautuina e faapea i le faagasologa o le lolomiina o lana galuega sa ia faasaoina e uiga i 400 ata tusi, ua uma ona vaneina ae le lolomia. Uma na togitogiga ma mea ua uma ona lolomia o loʻo avanoa pea pe leiloa? E leai sa matou manatu e uiga i lenei mataupu (*).

__________
(*) Faatasi ai ma le fesoasoani a le Plastic Arts Artists Association ma lena a le Folk Literature Association, ua matou asia le laufanua o le au tusiata i Hải Hưng; sa matou asiasi foi i le malumalu o Hàng Gai ma le pagota Vũ Thạch (ia Iulai 1985) o nofoaga na na lolomiina ma faasalalauina ai le galuega. E leʻi iai se matou taimi e faia ai ni suʻesuʻega loloto ma matou le maua ai se togitogiga na totoe… Pe e moni na ave uma e Henri Oger latou i Falani?

     Ua matou faatusatusa Ogero ata tusi ma nisi o pepa na tuʻuina i tua e Dumoutier i le "Revue Indochinoise" ma le galuega e tatau ai "Tala i luga o le Tonkinese"… Ma e leʻi mauaina lava se mea e ono faʻamaonia ai Oger sa faʻaaogaina Dumoutierata, e ui lava na i ai ni nai kopi faʻatusa pei o le tasi faʻaalia a "Taʻavale taʻavale ma se fulufulu fulufulu" by Dumoutier (fig. 78) aveina mai lana galuega ua agavaa "O tala i le Tonkinese, p-53" ma le tasi o H. Oger (fig. 79).

Fig.78: GALUEGA-FAʻAMATALAGA (ina ua mavae Dumoutier)

Fig.79: GALUEGA-FAʻAMATALAGA (ina ua mavae Henri-ula)

   O le ata e faʻaalia ai se vaaiga "Taaalo Tam Cúc", aveese mai Dumoutierle tusi "Fesili i luga o le Tonkinese" p.57 (Fig.80) ma Ogerata tusi (fig. 81).

Fig.80: FAʻATASI TAM CUC (se taʻaloga ma 32 kata - pe a maeʻa G.Dumoutier)

Fig.81: VAEGA VIETNAMESE E 32 ATA (ina ua mavae H.Oger)

   Sa matou toe iloiloina foi Laulau a Pierre Huardo ata tusi i lana tusi ua agavaa "Malamalama i Vietnam" ma e leʻi vaʻai i lenei tusitala e faʻaaogaina Ogero ata tusi, e ui lava e iai ni nai kopi e lua e pei o Faʻafanuafaʻataʻitaʻiga "Faʻapotoina o taliga" (fig. 82) p.169, o le tasi Dumoutier i le itulau 88, poʻo le tasi o Oger (sau. 83).

Fig.82: TULAGAINA O EARI (ina ua mavae P.Huard)

Fig.83: TULAGAINA O EARI (ina ua mavae H.Oger)

     O lea lava Laulau a Pierre HuardFaʻafaatusa "Faʻamauina o se fale" (fig. 84(p.212) ma Ogerata tusi (fig. 85) (Faamolemole faitau le faaiuga).

Fig.84: FUAFUAINA O SE FALE (ina ua uma Pierre Huard)

Fig.85: FUAFUAINA O SE FALE (ina ua mavae Henri Oger)

   k. Aʻo leʻi tusia la matou folasaga, ma mulimuli ane, atonu o isi tagata suʻesuʻe o le a maua avanoa e faʻatautaia ai suʻesuʻega loloto ma iloilo saʻo le tusitala ma lana galuega, sei tatou tuʻuina atu upu i Laulau a Pierre Huard (1) - o se tagata suʻesuʻe na ia uaʻi totoʻa atu ia Vietnam - ma o ia lea ua taua i lalo  Oger'galuega.

    "O le toe maua mai o lenei galuega, lea e oʻo mai i le taimi nei e le o toe maua, faʻatusalia na o le amataga o se tele suʻesuʻega lena, talofa! E leʻi faʻaauauina ... Na tuʻufaʻatasia ma le agaga galue faʻatamaʻiina i tekonolosi, ma le le amanaʻiaina o auala uma e mafai ai, o lenei galuega suʻesuʻe na le maua le lagolago a tagata lautele i Farani ma Vietnam - o se lautele lautele na uai atu ma le totoʻa lala o le gagana, ākeoloki, tagata-tusitusiga "!…" I aso nei o lenei galuega tatau tatau ona toe iloiloina ma tatau ona suʻesuʻeina ona o nei o le a lua mafuaaga: Muamua, e maua ai se taua faaleaganuu ma o le galuega a se talavou suʻesuʻe galue i se le ano pe oʻo foʻi i le siʻosiʻomaga le fiafia. Sosoo ai ma le mea moni o lenei galuega na faʻamaumauina le tele o gaioiga ma metotia na o le ala o le talaʻaga na mafua ai ona latou mouʻesea atoa i aso nei Vietnam".

__________
(1) PIERRE HUARD - Le paionia i tekinolosi Vietnamese - Henri Oger (1885-1936?) BEFEO Tome LVII - 1970 - itu. 215-217.

BAN TU THU
11 / 2019

(Asiasi taimi 2,854, 1 asiasiga i aso nei)